BIOL-MED.COM

Choroby układu krążenia. Lepiej zapobiegać niż leczyć. Profilaktyka chorób układu krążenia.

Występowanie chorób sercowo-naczyniowych, czyli chorób układu krążenia rozwijających się na podłożu miażdżycy, tj. choroba niedokrwienna serca, zawał serca, miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych czy udar mózgu, jest związane z nieprawidłowym stylem życia, a zwłaszcza paleniem tytoniu, niezdrowymi nawykami żywieniowymi, brakiem aktywności fizycznej, otyłością i stresem. Wymienione tu czynniki ryzyka u osób predysponowanych genetycznie prowadzą do rozwoju nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii i cukrzycy, a w konsekwencji chorób sercowo-naczyniowych.

Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych dzielimy na modyfikowalne, czyli takie, na które mamy wpływ, oraz niemodyfikowalne, czyli takie, które są od nas niezależne:

Czynniki ryzyka modyfikowalne:
  • palenie papierosów
  • nieprawidłowe nawyki żywieniowe
  • mała aktywność fizyczna
  • stres
  • nadwaga i otyłość
  • nadciśnienie tętnicze
  • cukrzyca
  • wysokie stężenie cholesterolu
  • zespół metaboliczny
  • grypa
  • spoczynkowa częstotliwość rytmu serca
Czynniki ryzyka niemodyfikowalne:
  • wiek
  • płeć męska
  • choroby sercowo-naczyniowe w rodzinie

Nadciśnienie tętnicze (NT)

Nadciśnienie tętnicze to stan, w którym długotrwale utrzymują się wysokie wartości ciśnienia tętniczego.

Kiedy rozpoznajemy nadciśnienie tętnicze? Samoistne i wtórne nadciśnienie tętnicze.

Jeżeli ciśnienie tętnicze zmierzone w trakcie co najmniej dwóch wizyt jest wyższe lub równe 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego lub 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego, lekarz rozpoznaje nadciśnienie tętnicze (należy przyjąć średnią z co najmniej dwóch pomiarów podczas jednej wizyty).
Nadciśnienie tętnicze występuje u 1/3 dorosłych Polaków.
Większość osób po 64. roku życia choruje na nadciśnienie tętnicze.

Niezdrowy styl życia a nadciśnienie tętnicze

U większości pacjentów rozpoznaje się samoistne nadciśnienie tętnicze, które wynika zwykle z niezdrowego stylu życia.
Samoistne nadciśnienie tętnicze jest spowodowane skłonnościami genetycznymi (częste występowanie nadciśnienia w rodzinie) oraz niezdrowym stylem życia, na który składają się:
  • mała aktywność fizyczna,
  • nadmierne spożycie soli i tłuszczów,
  • otyłość,
  • nadużywanie alkoholu,
  • stres,
  • palenie tytoniu.
U 5 pacjentów na 100 udaje się znaleźć jedną konkretną przyczynę nadciśnienia tętniczego. Rozpoznajemy wówczas tzw. wtórne nadciśnienie tętnicze. Najczęstsze przyczyny wtórnego nadciśnienia tętniczego to:
  • choroby nerek,
  • choroby endokrynologiczne, np. nadczynność tarczycy, zespół Cushinga,
  • stosowanie niektórych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych, leków sterydowych, leków przeciwbólowych, narkotyków.

Zapobieganie nadciśnienia tętniczego polega na przestrzeganiu zasad zdrowego stylu życia

  • Zaprzestaniu palenia papierosów;
  • Zmniejszeniu masy ciała;
    •   Ograniczeniu nadmiernego spożycia alkoholu:
        * mężczyźni: <20 g etanolu/dobę (1–2 małe piwa, 1–2 kieliszki wina, 1–2 kieliszki  mocnego alkoholu);
        *kobiety: <10 g etanolu/dobę (1 małe piwo, 1 kieliszek wina, 1 kieliszek mocnego   alkoholu);
  • Zwiększeniu aktywności fizycznej;
  • Ograniczeniu spożycia soli kuchennej do <5 g na dobę (5 g soli to jedna łyżeczka stołowa) – taka ilość soli występuje naturalnie w produktach spożywczych, dlatego podstawową zasadą jest niedosalanie potraw;
  • Zwiększeniu spożycia warzyw i owoców;
  • Zmniejszeniu spożycia tłuszczów zwierzęcych.

Hipercholesterolemia

CHOLESTEROL JEST NATURALNYM SKŁADNIKIEM ORGANIZMU
Cholesterol to substancja tłuszczowa, niezbędna do budowy komórek organizmu. Służy do produkcji niektórych hormonów oraz witaminy D w organizmie. Źródłami cholesterolu są przede wszystkim wątroba, która produkuje cholesterol, oraz w mniejszym stopniu żywność pochodzenia zwierzęcego.
 
CHOLESTEROL KRĄŻY WE KRWI W DWÓCH POSTACIACH – JAKO TZW. DOBRY I ZŁY CHOLESTEROL W POŁĄCZENIU Z BIAŁKAMI TWORZY CZĄSTKI ZWANE LIPOPROTEINAMI. W ZALEŻNOŚCI OD WIELKOŚCI I BUDOWY WYROŻNIA SIĘ:
* lipoproteiny o dużej gęstości, w skrócie HDL, tzw. dobry cholesterol,
* lipoproteiny o małej gęstości, w skrócie LDL, tzw. zły cholesterol.
 
Cholesterol HDL chroni przed rozwojem miażdżycy, ponieważ zabiera cholesterol ze ściany naczynia i transportuje go do wątroby.
Cholesterol LDL przyczynia się do rozwoju miażdżycy, ponieważ transportuje cholesterol do ściany naczynia, prowadząc do powstania blaszki miażdżycowej oraz zwężenia naczynia.
Duże stężenie cholesterolu LDL i małe stężenie cholesterolu HDL zwiększają ryzyko zachorowania oraz zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych.

Cukrzyca

  • Prawidłowa glikemia na czczo wynosi <126 mg/dl;
  • Choroby sercowo‑naczyniowe są główną przyczyną chorobowości i umieralności u chorych na cukrzycę;
  • Cukrzycy typu 2 można zapobiec poprzez przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia, a zwłaszcza: zmniejszenie masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, przestrzeganie zaleceń dietetycznych, regularnemu pomiarowi glukozy we krwi.

Cukrzyca często rozwija się w wyniku nieprawidłowego stylu życia. Do najważniejszych przyczyn rozwoju cukrzycy typu 2 należą:

  • nadwaga i otyłość, szczególnie typu brzusznego,
  • brak aktywności fizycznej,
  • nadmiernie kaloryczna dieta,
  • przyczyny genetyczne (dziedziczenie).
Wczesne wykrywanie oraz prawidłowe leczenie cukrzycy ma decydujące znaczenie w prewencji chorób sercowo‑naczyniowych
Cukrzyca znacznie zwiększa ryzyko zachorowania i zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu. Ponadto uszkadza nerki, oczy i układ nerwowy.

Leczenie pacjenta z cukrzycą powinno być ukierunkowane na wszystkie główne czynniki ryzyka. Szczególnie ważne jest:

  • obniżenie ciśnienia tętniczego do wartości <140/80 mmHg
  • obniżenie stężenia cholesterolu LDL <2,5 mmol/l
  • utrzymywanie stężenia HbA1c < 7%

Palenie papierosów

PALENIE TYTONIU POD KAŻDĄ POSTACIĄ JEST SZKODLIWE
Ryzyko zgonu z przyczyn sercowo‑naczyniowych jest u osób palących 2–5-krotnie większe niż u osób niepalących. Ryzyko to jest większe u kobiet niż u mężczyzn i zwiększa się wraz z czasem trwania nałogu oraz liczbą wypalanego dziennie tytoniu. Szkodliwe są wszystkie rodzaje palonego tytoniu, w tym tzw. papierosy typu „light”, papierosy z filtrem, cygara, fajka oraz fajka wodna i tabaka oraz snus.
 
PALENIE TYTONIU PRZYŚPIESZA ROZWÓJ MIAŻDŻYCY
Związki zawarte w tytoniu powodują łatwiejsze wnikanie cząsteczek cholesterolu do ściany naczynia, co przyśpiesza rozwój miażdżycy. Dodatkowo tytoń zwiększa ryzyko pęknięcia blaszki miażdżycowej, które może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu. Tytoń niekorzystnie pobudza układ krzepnięcia. Tworząca się skrzeplina może zamknąć naczynie i wywołać – podobnie jak pęknięta blaszka miażdżycowa – zawał serca lub udar mózgu.

Rzucanie palenia

Najważniejsza dla powodzenia rzucania palenia jest motywacja osoby palącej. Często pojawia się ona jednak dopiero wtedy, kiedy już wystąpią powikłania tego nałogu, takie jak zawał serca lub udar mózgu. Chociaż większość palaczy rzuca palenie własnymi siłami, w trudniejszych przypadkach warto poprosić o pomoc lekarza. Obecnie są dostępne na rynku 4 preparaty wspomagające zaprzestanie palenia: nikotyna (gumy do żucia, plastry przezskórne, aerozol donosowy, inhalatory, tabletki podjęzykowe), bupropion, wareniklina i cytyzyna. Ważne jest wsparcie innych członków rodziny. Nieraz pomaga wspólne rzucanie palenia z bliską osobą.
WARTO WIEDZIEĆ!
  • Bierne palenie, czyli przebywanie w domu lub pracy z osobą palącą, zwiększa ryzyko chorób sercowo‑naczyniowych o około 30%.
  • Zaprzestanie palenia po zawale serca jest najbardziej skuteczną metodą zmniejszenia ryzyka kolejnych zawałów oraz zgonu.
  • Po zaprzestaniu palenia ryzyko chorób sercowo‑naczyniowych zmniejsza się znacznie już w ciągu 6 miesięcy, a po 10–15 latach abstynencji zbliża się do ryzyka osób, które nigdy nie paliły.
  • Zaprzestanie palenia tytoniu jest korzystne w każdym wieku, również u osób starszych.
  • Po zaprzestaniu palenia możliwy jest przyrost wagi ciała o około 5 kg, ale korzyści, jakie wynikają z rzucenia palenia, znacznie przewyższają ryzyko, które wynika ze zwiększenia masy ciała. Jeśli nie chcesz przytyć, ćwicz i zjadaj mniej kalorii.

Nadwaga i otyłość

Niekorzystna dla układu krążenia jest tzw. otyłość brzuszna (centralna), polegająca na gromadzeniu dużej ilości tłuszczu w okolicy brzucha. Aby ocenić otyłość brzuszną, wystarczy dokonać pomiaru obwodu pasa w połowie odległości pomiędzy dolnym brzegiem łuku żebrowego a górnym brzegiem kości biodrowej.
Otyłość brzuszną rozpoznaje się, gdy obwód pasa wynosi:
  • u kobiety ≥80 cm
  • u mężczyzny ≥94 cm
Nadwaga i otyłość niekorzystnie wpływają na układ krążenia Do niekorzystnych skutkow nadwagi i otyłości należą m.in:
  • cukrzyca,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL oraz triglicerydow, zmniejszone
  • stężenie cholesterolu HDL,
  • niewydolność serca,
  • choroba wieńcowa,
  • migotanie przedsionków,

Warto wiedzieć

  • Podstawowymi metodami terapii nadwagi i otyłości są dieta i wysiłek fizyczny.
  • Inne możliwości to leczenie orlistatem oraz tzw. chirurgia bariatryczna.
  • Umieralność jest najmniejsza u osób z BMI wynoszącym 20–25 kg/m2.
  • Zmniejszanie wskaźnika masy ciała poniżej 20 kg/m2 nie chroni przed rozwojem chorób sercowo‑naczyniowych.

Mała aktywność fizyczna

SYSTEMATYCZNA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA ZMNIEJSZA UMIERALNOŚĆ Z PRZYCZYN SERCOWO‑NACZYNIOWYCH.
Zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, redukuje ryzyko zawału serca oraz wydłuża życie. Ponadto obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz przeciwdziała rozwojowi otyłości, cukrzycy i hiperlipidemii, zmniejsza krzepliwość krwi, zapobiega powstawaniu zakrzepów w naczyniach krwionośnych, przyspiesza rozwój obocznego krążenia wieńcowego, zmniejsza częstość bólów wieńcowych u osób chorych, zmniejsza stres, poprawia samopoczucie, dobrze wpływa na sen, poprawia nastrój.

Warto wiedzieć

Zaleca się, aby dorosłe osoby zdrowe w każdym wieku poświęcały 2,5–5 godzin tygodniowo na aktywność fizyczną lub aerobowy trening wysiłkowy o umiarkowanej intensywności lub 1–2,5 godziny tygodniowo na wysiłek o dużej intensywności. 
Osoby prowadzące siedzący tryb życia powinny rozpoczynać treningi od wysiłków o niewielkiej intensywności. Treningi powinny być rozłożone równomiernie w tygodniu i odbywać się w wielu sesjach (4–5 na tydzień), każdej trwającej ≥10 minut. 
Pacjenci po przebytym zawale serca, bajpasach lub angioplastyce tętnic wieńcowych ze stabilną chorobą wieńcową lub stabilną przewlekłą niewydolnością serca powinni wykonywać aerobowy trening fizyczny o umiarkowanej do dużej intensywności co najmniej 3 razy w tygodniu, przeznaczając na każdy trening 30 minut.

Nieprawidłowe odżywianie

Składniki pożywienia wpływają na stężenie cholesterolu we krwi, ciśnienie tętnicze, masę ciała, poziom cukru, a przez to na ryzyko rozwoju chorób sercowo‑naczyniowych, jak udar mózgu lub zawał serca.

KORZYSTNE DZIAŁANIE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH:

  • Kwasy tłuszczowe jednonienasycone zwiększają stężenie cholesterolu HDL.
  • Kwasy tłuszczowe wielonienasycone zmniejszają stężenie cholesterolu LDL i zwiększają stężenie cholesterolu HDL.
  • Błonnik zmniejsza poziomu cukru we krwi po posiłku oraz zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL.
  • Sterole i stanole roślinne zmniejszają stężenie cholesterolu LDL.

DZIAŁANIE NIEKORZYSTNE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH

  • Kwasy tłuszczowe nasycone zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego i LDL w surowicy.
  • Kwasy tłuszczowe nienasycone „trans” zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego i zmniejszają stężenie cholesterolu HDL.
  • Sód w zwiększonych ilościach sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego.

ZMIANA ZWYCZAJÓW ŻYWIENIOWYCH CHRONI PRZED CHOROBAMI I WYDŁUŻA ŻYCIE

Zastąpienie kwasów tłuszczowych nasyconych i kwasów tłuszczowych „trans” tłuszczami nienasyconymi zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej. 
Zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega‑3 zmniejsza ryzyko nagłego zgonu spowodowanego ciężkimi zaburzeniami rytmu serca. 
Ograniczenie soli oraz zwiększenie spożycia błonnika zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej i udaru mózgu, a zwiększone spożycie potasu zmniejsza ryzyko udaru mózgu.

DIETA ŚRODZIEMNOMORSKA POWODUJE, ŻE MIESZKAŃCY POŁUDNIOWEJ EUROPY ŻYJĄ DŁUŻEJ W SKŁAD TEJ DIETY WCHODZĄ:

  • duże spożycie: owoców i warzyw, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych, ryb i oliwy
  • umiarkowane spożycie alkoholu (zwłaszcza czerwonego wina spożywanego zwykle do posiłków)
  • małe spożycie czerwonego mięsa, produktów mlecznych i tłuszczów zwierzęcych

Warto wiedzieć

  • Na stężenie cholesterolu w surowicy wpływa przede wszystkim zawartość w diecie kwasów tłuszczowych nasyconych.
  • Mimo wielu badań dotychczas nie wykazano, aby suplementy witaminowe miały jakikolwiek korzystny wpływ na rokowanie sercowo‑naczyniowe.
  • Słodzone napoje gazowane są jednym z największych źródeł kalorii w pożywieniu. Ich systematyczne spożywanie prowadzi do nadwagi i cukrzycy typu 2.
  • Kiedy stosuje się zdrową dietę, suplementy nie są potrzebne, kiedy zaś stosuje się suplementy, nie zwalnia to z konieczności stosowania prawdziwych produktów spożywczych.
  • W większości zachodnich krajów, jaki w Polsce, spożycie soli jest dwukrotnie większe niż zalecane i wynosi ok. 10 g/dobę.
  • Przewlekłe spożywanie alkoholu w większych ilościach może prowadzić między innymi do poważnych zaburzeń ze strony układu krążenia (nadciśnienia tętniczego, kardiomiopatii, niewydolności serca, krwotocznego udaru mózgu, większej umieralności), zaburzać gospodarkę węglowodanową i lipidową (hiperglikemia, hipertriglicerydemia), toksycznie działać na wątrobę (stłuszczenie, marskość), powodować ostre i przewlekłe stany zapalne trzustki. Może również prowadzić do uzależnień i innych licznych negatywnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
  • W ogólnym rozrachunku spożywanie alkoholu nie jest zalecane.

PSYCHOSPOŁECZNE CZYNNIKI RYZYKA

Należą do nich:
  • niski status socjoekonomiczny – niski poziom wykształcenia, małe dochody, wykonywanie pracy o niskim statusie, zamieszkanie w biednej okolicy,
  • brak wsparcia społecznego,
  • stres w pracy i życiu rodzinnym,
  • lęk,
  • depresja,
  • wrogość, gniew, agresja w relacjach społecznych,
  • osobowość typu D (stresowa) – charakteryzuje się tendencją do trwałego przeżywania negatywnych emocji (lęk, gniew, depresja, rozdrażnienie, przygnębienie) i ich tłumienia w relacji z innymi osobami.

Złote zasady na całe życie

  • Ustal priorytety, określ, co jest dla ciebie najważniejsze (wtedy na pewno wystarczy ci czasu na najważniejsze rzeczy).
  • Pomyśl wcześniej i zastanów się, jak można uniknąć trudności (postaraj się przewidzieć przeciwności losu, gdy wystąpią, nie będzie to dla ciebie takie zaskoczenie).
  • Nie wymagaj od siebie zbyt wiele (nie jesteś maszyną, a nawet maszyny się przegrzewają).
  • Naucz się przekazywać obowiązki innym w pracy i w domu (nie ma osób niezastąpionych).
  • Zachowuj aktywność fizyczną (regularna aktywność fizyczna zmniejsza skutki codziennego stresu).
  • Zarezerwuj czas na relaks i odpoczynek (każdy ma prawo do 5 minut dla siebie codziennie, nawet jeśli jest matką, ojcem, szefem, podwładnym).
  • Zaplanuj czas na przerwy i posiłki (każdy nawet najsilniejszy organizm potrzebuje chwili odpoczynku i regeneracji nadwątlonych rezerw energii, Ty również).
  • Dziel się swoimi zmartwieniami z rodziną i przyjaciółmi (każdy problem, o którym opowiesz komuś bliskiemu i zaufanemu, staje się już tylko połową problemu).
  • Ciesz się i dziel życie z rodziną oraz przyjaciółmi (śmiech to zdrowie, a rodzina to największy skarb, jaki posiadasz).
Źródła:
1.  Andruszkiewicz A., Bronisz A., Goch A., Grześk G., Koziński M., Kubica A., Sinkiewicz W.: Edukacja zdrowotna jako metoda poprawy realizacji  programu terapeutycznego. Folia Cardiologica Experta. 2010.
2.  Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
3.  Kopeć G., Podolec P.: Lepiej zapobiegać niż leczyć. Miniencyklopedia profilaktyki chorób układu krążenia. Opracowanie powstało przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego w ramach Programu zdrowotnego w zakresie prewencji i wykrywania chorób układu krążenia w populacji mieszkańców województwa małopolskiego (2012-2018). Kraków 2012.
3.  Maruszak J., Sądowska S.: Wielka Encyklopedia Zdrowia od A do Z. Wydawnictwo Literat, Toruń 2010.
Zobacz również:
>>> Choroba niedokrwienna serca u osób w podeszłym wieku.
>>> Zespół MAS. Zaawansowana postać zaburzenia rytmu serca.

4 comments

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.