Czy już się starzeję? Jakie zmiany w organizmie zachodzą w okresie starzenia się komórek?

W mikrocząsteczkach naszych komórek w wyniku starzenia dochodzi do ogromnej liczby zmian, we wszystkich komórkach, narządach i tkankach starzejących się osobników występują zmiany biochemiczne i degeneracyjne zmiany fizjologiczne, które mają charakter postępowy. Organizm staje się bardziej podatny na choroby, które przezwyciężyłyby we wcześniejszych okresach życia.

Główne zmiany w okresie starzenia się

  • Histereza plazmy komórek skupianie się koloidów białkowych w większe konglomeraty przy postępującym odwodnieniu i innych zmianach niekorzystnych dla pracy komórki.
  • Zmniejszenie ilości wody w organizmie. Proces ten zachodzi zresztą najszybciej w życiu płodowym (95% wody, spadek do 55-60%).
  • Nagromadzenie się w tkankach różnych złogów, czyli substancji, które na skutek obniżenia przemiany materii staja się częściowo bezużyteczne i zalegają. Są to cholesterol, wapń i brązowy starczy barwnik – lipofuscyna.
  • Postępujące zmniejszenie zdolności komórek do podziału czyli osłabienie regeneracji. Z wiekiem coraz więcej komórek obumiera, coraz mniej powstaje nowych. Prowadzi to do postępującego zmniejszenia ilości komórek czynnych w narządach, a więc do ubytku objętości i wagi narządów, co nazywamy uwiądem starczym.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE STARZENIA

  • utrata siły i wytrzymałości fizycznej,
  • dalekowzroczność,
  • pogorszenie pamięci krótkotrwałej,
  • nadmierne owłosienie przewodów nosowych i słuchowych,
  • upośledzenie słuchu,
  • łysienie,
  • spadek masy kośćca,
  • zmniejszenie wysokości ciała,
  • menopauza i andropauzę.

Zmiany w wyglądzie zewnętrznym

  • Z wiekiem obserwuje się obniżenie wzrostu (w cm) u kobiet i mężczyzn.
  • Jest to związane z osłabieniem przyczepów pewnych grup mięśni oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie.
  • Ponad 10% kobiet powyżej 50 r.ż. choruje na osteoporozę, która zmienia strukturę kości, powoduje garbienie się oraz obniżenie wzrostu.
  • Pomiędzy 55 a 75 r.ż. ulega obniżeniu masa ciała, w tym okresie dochodzi do ubytków w tkance łącznej, kostnej oraz w masie mięśniowej, dochodzi też do zmniejszenia całkowitej objętości wody w organizmie.

Starzenie się skóry

Jest wynikiem działania czasu, czynników zewnętrznych i wewnętrznych.
  • Pierwszy objaw to suchość spowodowana utratą zdolności do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku, czego następstwem jest utrata elastyczności skóry.
  • Pojawiają się drobne zmarszczki mimiczne wokół kącików oczu i ust, naskórek staje się coraz cieńszy i szorstki a w wyniku niejednolitego wydzielania melaniny pojawiają się liczne brązowe plamy w miejscach odkrytych.
  • Na skutek gorszego krążenia naczynia włosowate stają się bardziej kruche, w warstwie podskórnej następuje utrata tkanki tłuszczowej i te wszystkie zmiany powodują, że skóra staje się obwisła i pomarszczona.

ZMIANY W NARZĄDACH ZMYSŁU

  • Z wiekiem dochodzi do pogorszenia funkcjonowania wielu zmysłów, jest to związane z degeneracją komórek zmysłowych, jak i ze zmianami do jakich dochodzi z biegiem czasu w starzejącym się mózgu.

Narząd wzroku

  • Narząd wzroku – z biegiem lat soczewka staje się grubsza i cięższa, powoduje to upośledzenie widzenia bliskich przedmiotów.
  • Pierwszymi objawami zmian mogą być np. kłopoty z czytaniem drukowanych liter.
  • Prawie u ¾ osób pomiędzy 65 a 70 r.ż. występuje dalekowzroczność a u połowy osób powyżej 60 r.ż. rozwija się katarakta.

Zaburzenia słuchu

  • Zaobserwowano u 1/3 ludzi powyżej 65 r.ż.
  • Początek tego procesu i tempo jego narastania wykazują indywidualne różnice.
  • W przypadku wystąpienia niedosłuchu jest konieczne badanie lekarskie, ponieważ często u ludzi starszych może być spowodowane zablokowaniem kanału słuchowego przez woskowinę.

Zapach i smak

  • Wraz z wiekiem maleje zdolność rozpoznawania zapachów.
  • Wiele schorzeń może powodować pogorszenie zmysłu powonienia.
  • Również z wiekiem obserwuje się pogorszenie rozpoznawania czterech podstawowych smaków: słonego, kwaśnego, gorzkiego i słodkiego.

Układ sercowo-naczyniowy

  • Zmiany tu zachodzące dotyczą wewnętrznej błony tętnic większych i mniejszych oraz naczyń włosowatych.
  • Ulegają one pogrubieniu – dochodzi do ich zwężenia, w następstwie czego zmniejsza się światło tętnic i stają się one sztywniejsze.
  • Zmiany te mogą prowadzić do częściowego zaniku włośniczek w całym ustroju.
  • Gorsze ukrwienie jest przyczyną zmian w obszarach najbardziej oddalonych od serca, zwłaszcza w podudziach i stopach. Zachodzi tu do licznych przebarwień, zaników, owrzodzeń.
  • Ręce i nogi osób starszych na skutek gorszego krążenia ulegają częściej ziębnięciu. Zmiany te nie tworzą zagrożenia dla życia, ale u osób z predyspozycjami genetycznymi oraz pod wpływem czynników środowiskowych np. palenie tytoniu, niewłaściwa dieta, może dojść do powstawania miażdżycy, która prowadzi do szeregu miażdżycopochodnych chorób ( zawał mięśnia sercowego, dusznica bolesna, udar mózgu).
  • W miarę upływu lat obserwujemy zmiany w żyłach, które ulegają zwiotczeniu i rozszerzeniu, co w następstwie prowadzi do występowania żylaków i hemoroidów.
  • Większa część zmian zachodzących w sercu jest związana ze stanem naczyń krwionośnych zaopatrujących ten narząd.
  • Występują wtórne choroby serca jak zawał serca czy zaburzenie rytmu wynikające ze starzenia się komórek w naczyniach.

Układ krążenia

  • Nadciśnienie tętnicze, uznawane za cechę wieku podeszłego, ponieważ jego częstość wzrasta z wiekiem i przekracza 70% u osób po 70 r.ż.
  • Dominującą postacią podwyższonego ciśnienia jest izolowane nadciśnienie skurczowe występujące u około 2/3 chorych w podeszłym wieku z nadciśnieniem tętniczym.
  • Zdecydowanie rzadsze jest nadciśnienie skurczowo-rozkurczowe a bardzo rzadkie izolowane nadciśnienie rozkurczowe.
  • Zachodzące z wiekiem zmiany wysokości ciśnienia tętniczego są przede wszystkim efektem znacznie zmniejszonej podatności dużych naczyń tętniczych, co prowadzi do zwiększenia szybkości fali tętna w aorcie i bezpośrednio decyduje o wzroście ciśnienia skurczowego.
  • Równocześnie wcześniejszy powrót fali odbitych z obwodu przyczynia się do dalszego wzrostu ciśnienia skurczowego.
  • Obniżenie ciśnienia rozkurczowego w okresie starości wynika ze zmniejszenia efektu powietrzni.
  • Uszkodzenie ściany naczyniowej w wyniku jej narażenia na znaczne wahania ciśnienia poprzez pulsacyjny charakter przepływu krwi prowadzi do dalszego usztywnienia ściany naczyniowej i powstania błędnego koła: wzrost ciśnienia-uszkodzenie naczyń-wzrost ciśnienia.
  • Wpływ na wzrost ciśnienia mają również zmiany czynnościowe, w postaci postępującej z wiekiem dysfunkcji śródbłonka i narastającej względnej przewagi wazokonstrykcyjnych receptorów α nad receptorami β, a także dysfunkcji baroreceptorów- poprzez pojawiającym się z wiekiem a nasilanym przez nadciśnienie tętnicze zmianom strukturalnym i czynnościowym ściany naczyniowej.
  • Następstwem upośledzonej funkcji baroreceptorów u starszych pacjentów jest częstsze występowanie hipotonii ortostatycznej i większa wrażliwość na leki o działaniu wazodilatacyjnym.

Układ krwiotwórczy

  • W procesie starzenia dochodzi do pewnych ilościowych i jakościowych zmian w komórkach macierzystych krwiotworzenia.
  • Zmiany jakościowe – wpływ na zdolność do samoodnawiania, różnicowania, na plastyczność a także zdolność do reagowania na sygnały z zewnątrz, w tym z mikrośrodowiska hematopoetycznego, utworzonego z komórek podścieliska krwiotwórczego i drobnych naczyń.
  • Układ ten podlega fizjologicznej inwolucji już po 30 r.ż. a po 60 r.ż. całkowita ilość komórek czynnego szpiku zmniejsza się o około 50%, a w późniejszej starości nawet o 70%, przy czym komórki wszystkich układów hematopoezy zastępuje tkanka łączna i tłuszczowa. Najbardziej uszkodzona jest erytropoeza –zmniejszenie liczby erytroblastów na korzyść prekursorów granulocytarnych.
  • Dlatego w warunkach tzw. stresu hematologicznego ujawnia się związany z wiekiem utajony defekt hematopoezy.

Niedokrwistość

Występuje ona u około 12% osób po 60 r.ż. a po 85 r.ż. odsetek ten podlega podwojeniu. W etiologii dominują tzw. przyczyny niehematologiczne, a w około 90% pozaszpikowe. Powstawaniu niedokrwistości w tym wieku sprzyjają:
  • defekty hematopoezy,
  • zwiększona aktywność procesów katabolicznych,
  • podwyższone stężenie cytokinprozapalnych,
  • zmiany strukturalne i czynnościowe błon erytrocytarnych,
  • zmiany w nerkach,
  • zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym
  • wielochorobowość z polipragmazją.
  • jest najczęściej objawem wtórnym choroby nowotworowej,
  • przewlekłych chorób nerek,
  • reumatoidalnego zapalenia stawów
  • chorób zapalnych jelit.
 
Niezależnie od przyczyny niedokrwistość jest istotnym czynnikiem ryzyka zwiększonej śmiertelności u osób starszych, ponieważ wiąże się z nią współwystępowanie:
  • chorób układu sercowo-naczyniowego,
  • zaburzeń funkcji poznawczych,
  • depresja,
  • upośledzenie funkcjonalne,
  • deficyt w zakresie samoopiece.
W podeszłym wieku bardzo często występuje niedokrwistość z niedoboru żelaza, jej przyczyną może być:
  • niedostateczna podaż żelaza w diecie;
  • zwiększona utrata poprzez krwawienie z przewodu pokarmowego czy z dróg rodnych i układu moczowego;
  • zaburzenia wchłaniania;
  • źle wykorzystane żelazo przez komórki układu krwiotwórczego ( charakterystyczne dla niedokrwistości w przebiegu chorób przewlekłych).

Układ odpornościowy

Narządem odpowiedzialnym za starzenie układu odpornościowego jest grasica, która po osiągnięciu dojrzałości płciowej zaczyna zanikać. Z wiekiem zmieniają się proporcje pomiędzy grupami limfocytów, których część pochodzi z grasicy. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego z wiekiem:
  • staje się on wolniejszy i mniejszy,
  • dochodzi do spadku zdolności limfocytów B do produkcji przeciwciał,
  • nasila się produkcja przeciwciał skierowanych przeciwko własnym białkom i chorób spowodowanych autoimmunoagresją.
Przykładem takich schorzeń jest między innymi reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty i choroby degeneracyjne.

Układ wydzielania wewnętrznego

Stymulowanie zmian związanych ze starzeniem:
  • Stopniowe zmniejszenie poziomu hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny, androgenów, aldosteronu, DEA, melatoniny również dochodzi do obniżenia liczby receptorów wrażliwych na działanie hormonów.
  • Układ hormonalny zaczyna słabiej i wolniej reagować na zmiany środowiska.
  • Obniżający się poziom hormonu wzrostu zapoczątkowuje szereg zmian prowadzących do starzenia.
  • Dochodzi również do zaburzenia wydzielania insuliny – organizm gorzej radzi sobie z utrzymaniem stałego poziomu glukozy we krwi.
  • Częściej także występują zaburzenia snu, zmienia się jego długość i czas trwania poszczególnych faz – obniżone wydzielanie melatoniny, hormonu produkowanego przez szyszynkę.

Układ oddechowy

  • Wzrost sztywności klatki piersiowej.
  • Zmiany morfologiczne oskrzeli.
  • Utrata masy i/lub osłabienie mięśni oddechowych.
  • Zmniejszenie powierzchni wymiany gazowej.
  • Upośledzenie reaktywności ośrodkowego układu nerwowego, nieprawidłowości odpowiedzi immunologicznej.
Wzrost sztywności klatki piersiowej, związany z tworzeniem się zwapnień w chrząstkach i stawach żeber, a także ze zwyrodnieniem kręgosłupa piersiowego ( charakterystyczny kształt klatki beczkowatej) powoduje między innymi obniżenie pojemności życiowej ( VC) i zmniejszenie podatności płuc.
Z upływem lat dochodzi do stopniowego poszerzania światła tchawicy i głównych oskrzeli o, około 10%, co skutkuje wzrostem oddechowej przestrzeni martwej.
  • Po przekroczeniu 40 r.ż. dochodzi do równoczesnego, powolnego zwężania światła drobnych oskrzeli.
  • Obturacja drobnych oskrzeli nasila się podczas wydechu w związku z ich zapadaniem, spowodowanym występującym w podeszłym wieku upośledzeniem wydatności płuc.
  • Starzenie powoduje wymierne zmiany określonych parametrów czynnościowych układu oddechowego:
* spadek VC o około 20-30 ml/rok
* spadek natężonej pierwszosekundowej objętości wydechowej FEV 1 o około 20-27 ml/rok u mężczyzn i około 20-22 ml/rok u kobiet
* wzrost RV o około 10-20 ml/rok
* nieznaczny wzrost całkowitej pojemności płuc
 
  • Utrata masy mięśniowej.
  • Nasilona męczliwość mięśni oddechowych są istotnymi czynnikami ograniczenia rezerw oddechowych i tolerancji wysiłku u chorych w podeszłym wieku.
  • Niewłaściwa percepcja duszności ( zwłaszcza w astmie i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc), co wiąże się między innymi z nieprawidłową reaktywnością chemoreceptorów, baroreceptorów oraz ośrodka oddechowego.
  • Starzenie wiąże się również z nieprawidłowościami regulacji humoralnej i komórkowej odpowiedzi immunologicznej; Przyczyniają się one do tworzenia zmian rozedmowych płuc, nasilających zaburzenia wymiany gazowej u starszych osób.
  • W trakcie starzenia dochodzi do obniżenia max objętości płuc o 30-50%.
  • Płuca starzeją się pod wpływem czynników zewnętrznych takich jak palenie tytoniu, przebywanie w zanieczyszczonym środowisku jak również zmian w tkance łącznej, z czasem tkanka łączna staje się mniej elastyczna, powstają ubytki tkanki miąższowej płuc, co prowadzi do ich rozedmy.

Układ pokarmowy

  • W procesie starzenia ściany jelita i inne jego warstwy stają się coraz cieńsze.
  • Traci swoją elastyczność mięśniówka jelit, w wyniku, czego zmniejsza się perystaltyka jelit, częściej dochodzi do zaparć.
  • Zmianie ulega także skład flory jelitowej.
  • Występuje zmniejszone wydzielanie gruczołów ślinowych i żołądkowych.
  • W medycynie jest opisane schorzenie pod nazwą starcza niedokwaśność spowodowana obniżeniem wydzielania kwasu solnego.
  • W wyniku tego oraz innych procesów dochodzi do zaburzenia procesów trawienia, pogorszeniu ulega wchłanianie np. witaminy D i wapnia.
  • Zwiotczenie powłok brzusznych może spowodować u ludzi w starszym wieku przepuklinę. Pracę przewodu pokarmowego utrudnia również pogarszający się stan naczyń krwionośnych.

Układ moczowy

  • Dochodzi do zmian w budowie i czynności samego układu moczowego, jak i w innych układach, które mają wpływ na funkcję nerek.
  • Masa nerek zaczyna się zmniejszać już, po 40 r.ż. obniżając się o około 20% u osób po 80 r.ż. a pomiędzy 30 a 80 r.ż. nerki mogą tracić do 50% swojej wydolności.
  • Proces ten wiąże się z włóknieniem i szkliwieniem kłębuszków i śródmiąższu nerek oraz z zanikiem kanalików nerkowych wyniku stwardnień naczyń nerkowych zmniejsza się przepływ krwi w obrębie kory o, około 50%, co prowadzi do postępującego spadku filtracji kłębuszkowej w tempie 0,8-1,0 ml/min/1,75 m ² rocznie.
  • Zmiany w kanalikach i śródmiąższu nie są tak nasilone jak w korze a i one prowadzą do upośledzenia czynności cewek.
  • U osób starszych dochodzi do zaburzenia mechanizmów zagęszczania moczu, co powoduje obniżenie gęstości względnej porannej próbki moczu do około 1020-1023 g/l.
  • Upośledzeniu ulegają także cewkowe mechanizmy odpowiedzialne za kontrolowanie gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej ustroju.
  • W przypadku odwodnienia lub przewodnienia lub nadmiernego obciążenia niektórymi pierwiastkami, jonami wodorowymi i resztami kwasowymi może łatwo dochodzić do zaburzeń, zwłaszcza gospodarki sodowej i potasowej oraz do kwasicy metabolicznej.
 
Najczęstsze choroby to:
  • choroby tętnic nerkowych, które są częstą przyczyną przewlekłej niewydolności nerek i nadciśnienia tętniczego u osób w starszym wieku,
  • zmiany miażdżycowe obejmujące drobne naczynia tętnicze nerek,
  • zatory cholesterolowe, które mogą prowadzić do postępującej niewydolności nerek,
  • ostra niewydolność nerek- charakteryzuje się: częstym występowaniem, zmianami w tętnicach nerkowych, zaburzoną czynnością autonomicznego układu nerwowego, upośledzoną autoregulacją przepływu nerkowego oraz chorobami ogólnoustrojowymi.

Układ rozrodczy

  • Kobiety tracą zdolność rozmnażania około 40 lat od osiągnięcia dojrzałości płciowej.
  • Zdrowi mężczyźni mogą zachować te funkcje do późnej starości.
  • U kobiet proces starzenia przebiega bardziej gwałtownie.
  • Z wiekiem spada u nich liczba komórek jajowych, a wzrasta liczba mutacji chromosomowych.
  • Około 50 r.ż. liczba niedojrzałych komórek jajowych w jajnikach spada do zera.
  • Pod wpływem hormonów przysadki mózgowej, stymulowanej przez czynniki wydzielania w podwzgórzu dochodzi do zmian degeneracyjnych w jajnikach.
  • Po okresie menopauzy obniża się gwałtownie poziom hormonów płciowych.
  • Od początku menopauzy obserwuje się wiele zmian fizycznych w narządach układu rozrodczego.
  • Zmniejszeniu ulega masa macicy, pochwa kobiety maleje, a ściany jej stają się cieńsze, spada ilość wydzielanego śluzu
  • U mężczyzn dochodzi do obniżenia poziomu sterydów płciowych, jednak proces ten ma mniej gwałtowny przebieg.
  • Ponadto u mężczyzn powiększa się gruczoł krokowy powodując utrudnienie w oddawaniu moczu.
  • Schorzenie to występuje u 80% 80-latków.W większości zmiana ta ma charakter łagodny, ale może się okazać procesem złośliwym.

Układ mięśniowo-szkieletowy

  • U osób po 50 r.ż. zachodzi do zaniku tkanki kostnej, proces ten przebiega intensywniej u kobiet niż u mężczyzn.
  • U niektórych osób dochodzi do rozwoju osteoporozy.
  • Z wiekiem występuje bolesność stawów, słabną mięśnie, kości łatwiej ulegają złamaniu.
  • Wpływ na to mają czynniki genetyczne, proces starzenia oraz stan funkcjonowania innych narządów, np. zmiany w mięśniach, do jakich dochodzi w trakcie starzenia w dużej mierze zależą od stanu naczyń krwionośnych.
  • Z wiekiem więzadła tracą swoją elastyczność, mięśnie muszą, więc wykonać większą pracę, zły stan naczyń krwionośnych powoduje gorsze ich odżywienie i przeciążenie.

Układ nerwowy

  • Dochodzi do zmniejszenia się masy mózgu, zmiany te nie są nasilone jednakowo we wszystkich strukturach mózgu.
  • Dotyczą one zawartości płynu, ale również poszczególnych komórek.
  • Najsilniej kurczą się płaty czołowe, siedlisko myśli.
  • Następstwem tego mogą być kłopoty z koncentracją i zmniejszenie zdolności skupienia się na kilku rzeczach jednocześnie.
  • Obserwujemy również zmiany w hipokampie, w narządzie odpowiedzialnym za powstawanie i przywoływanie wspomnień procesie starzenia dochodzi do starzenia się komórek glejowych, przez co nie mogą one prawidłowo „ opiekować się „ komórkami nerwowymi komórkach nerwowych dochodzi do kurczenia i łysienia dendrytów.
  • Zmniejsza się liczba połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi.
  • Mózg traci komórki, a wraz z nimi zdolność wykonywania pewnych czynności.
  • Obniżeniu ulega sprawność receptorów, wydłuża się czas reakcji i zmniejsza szybkość ruchów dowolnych.
  • U osób w starszym wieku częściej występują zaburzenia psychiczne.
  • Najczęściej spotykane to otępienie, zwłaszcza choroba Alzheimera, depresja i zaburzenia świadomości.
  • U osób starszych jedną z podstawowych przyczyn zgonów i inwalidztwa są choroby naczyniowe mózgu, najczęściej występujący jest udar mózgu.
  • Najważniejszym biologicznym czynnikiem ryzyka udaru mózgu jest wiek, występuje częściej u mężczyzn, a zapadalność podwaja się z każdą dekadą po 50 r.ż.

Starzenie psychologiczne

To zmiany, do jakich dochodzi pod wpływem czasu w osobowości, w życiu emocjonalnym i duchowym człowieka. Jest ono ściśle związane ze zmianami biologicznymi zachodzącymi w całym organizmie, a w szczególności w mózgu.
 
Psychologiczne objawy starzenia:
    • słabnięcie funkcji postrzegania,
    • osłabienie słuchu i wzroku – utrudnia kontakt ze światem zewnętrznym,
    • zaburzenie systemu pamięci krótkotrwałej i większa podatność na bodźce rozpraszające oraz spowolnienie czasu reakcji powodują, że człowieka w tym wieku gorzej przyswaja sobie nowe treści,
    • zmniejszona zdolność przystosowania się do zmian zachodzących w bliższym lub dalszym otoczeniu,
    • pogorszenie funkcjonowania intelektualnego (po 60. roku życia).

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.