MAKROELEMENTY – mają największy udział w budowie organizmu:
Są to pierwiastki chemiczne, których zawartość w suchej masie wynosi powyżej 0,01%)
Są niezbędne do życia !
Należy do nich 11 pierwiastków (w tym 6 biogennych) : C, H, O, N, S, P, Na, K, Ca, Mg, Cl
Pobierz wpis w formacie pdf
Funkcje typowe dla roślin oznaczone są kolorem zielonym.
| Nazwa | Budowa i właściwości | Pełniona funkcja | Skutki niedoboru | Źródła |
Węgiel (C) (podstawowy pierwiastek biogenny1) |
|
| Brak życia | — |
Wodór (H)(pierwiastek biogenny) |
|
| Brak życia | — |
Tlen (O)(pierwiastek biogenny) |
|
| Brak życia | — |
Azot (N)(pierwiastek biogenny) | Składnik:
|
|
|
|
Siarka (S)(pierwiastek biogenny) | Składnik:
Występuje w:
| Odgrywa rolę w procesach:
|
| jaja, cebula, rzodkiewka, soczewica, cykoriajony: SO42- |
Fosfor (P)(pierwiastek biogenny) | Występuje w:
Składnik:
|
|
| jaja,mleko, seryryby,wątróbka, móżdżek,drożdże,kasza, soja,maliny, poziomki, truskawki,winogrona, śliwkijony: PO43- |
Sód (Na+) |
|
|
|
|
Potas (K+) |
|
|
| kasza, strączkowesoja, cykoria,jeżyny, borówki, mandarynki, poziomki,rabarbar,papryka,jony proste pobierane z roztworu glebowego |
Wapń (Ca2+) |
|
|
Nadmiar:
| mleko, seryryby,jajaziarna zbóż, soja,drożdżewarzywa strączkowe,natka pietruszki, poziomki, truskawki, winogrona,mandarynki, śliwki, czekolada,wątróbka,jony proste pobierane z roztworu glebowego |
Magnez (Mg2+) |
|
|
| jaja,wątróbkaczekolada,warzywa, fasola,pomidory, sałata,soczewica, cykoria,truskawki,jony proste pobierane z roztworu glebowego |
Chlor (Cl–) |
|
|
| sól kuchenna,jaja,pomidoryjony proste pobierane z roztworu glebowego |
Słowniczek:
1. Pierwiastki biogenne – pierwiastki, które stanowią główny składnik związków organicznych (czyli białek, węglowodanów, tłuszczów, kwasów nukleinowych). Pierwiastki biogenne to C, H, O, N, S, P. Właśnie sześć tych pierwiastków uczestniczy w budowie większości związków organicznych.
2. Oddychanie tlenowe – Proces ten polega na utlenianiu glukozy do dwutlenku węgla. Oddychanie tlenowe jest procesem katabolicznym – rozkłada złożone związki chemiczne na prostsze cząsteczki, prowadząc do uwolnienia energii. Zachodzi w trzech etapach: glikoliza, cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa), łańcuch oddechowy
C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + energia
3. Koenzym A (inaczej CoA) – przenośnik grup acylowych (m.in. acetylu). Uczestniczy w:
przemianie tlenowej cukrów w cyklu Krebsa
syntezie i rozkładzie kwasów tłuszczowych i kwasów karboksylowych
w syntezie sterydów i porfiryn
Zawiera kwas adenylowy i pantotenowy (z grupy witamin B).
4. Insulina – hormon wydzielany przez trzustkę, a konkretnie przez tzw. komórki B wysp Langerhansa. Obniża poziom cukru we krwi.
5. Sulfolipidy – są klasą lipidów, które posiadają grupę funkcyjną zawierającą siarkę; związki z grupy glikolipidów; lipid złożony
6. Biotyna (Witamina B7, Witamina H) – jest niezbędna do regulowania procesu przemiany materii. Wzmacnia włosy, skórę i paznokcie. Dlatego też znajdziemy ją w wielu produktach kosmetycznych i zdrowotnych dla skóry i włosów; Również:
– pomaga chorym na cukrzycę utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi;
– odgrywa ważną rolę w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów.
7. Tiamina (Witamina B1) – Tiamina przyspiesza gojenie się ran i wykazuje działanie uśmierzające ból. Niedobór witaminy B1 powoduje zaburzenia katabolizmu cukrów, ujawniającego się w postaci zapalenia wielonerwowego, choroby beri-beri. Stosowana w lecznictwie, m.in. w chorobie beri-beri, zatruciu metanolem; tiamina była pierwszą odkrytą witaminą (1912 — K. Funk).
8. Koenzymy – niebiałkowe składniki białek (np. enzymów) niezbędne dla ich aktywności, rodzaj kofaktorów Decydują o aktywności katalitycznej pewnych enzymów. W przeciwieństwie do grup prostetycznych, są nietrwale (niekowalencyjnie), luźno związane z białkami.
Białko bez swojego koenzymu to apobiałko (apoproteina, apoenzym), natomiast wraz z koenzymem to holobiałko (holoproteina)
Biorą udział w reakcjach przez oddawanie lub przyłączanie pewnych reagentów (atomów, grup atomów lub elektronów)
Pozostają luźno związane z właściwym enzymem
Jako koenzymy funkcjonują w większości witaminy lub jony połączone odwracalnie z apoenzymem.
Koenzymy pod względem chemicznym są nukleotydami, czyli związkami, które składają się z cukru (pentoza: ryboza, deoksyryboza), zasady azotowej (purynowe: adenina, guanina; pirymidynowe: tymina, cytozyna, uracyl) oraz z fosforanu (jednego lub kilku).
Koenzymy mogą mieć charakter zarówno organiczny (np. nukleotydy i ich pochodne) lub nieorganiczny (np. jony metali).
Wiele organicznych koenzymów to witaminy lub ich pochodne, dlatego właśnie te związki są niezbędne dla funkcjonowania organizmu.
9. Roztwór buforowy (bufor pH) – roztwór mający właściwości utrzymywania praktycznie stałego pH pomimo rozcieńczania wodą lub dodawania niewielkich ilości mocnych kwasów lub zasad. Są to:
– roztwory słabych kwasów i ich soli z mocna zasadą
– roztwory słabych zasad i ich soli z mocnym kwasem
Roztwory buforowe służą do utrzymania stosunkowo stałego odczynu roztworów.
10. Amylazy (diastazy, enzymy amylolityczne) – grupa enzymów zaliczanych do *hydrolaz, rozkładających skrobię i inne polisacharydy.
Występują w soku trzustkowym (amylaza trzustkowa) i w ślinie (amylaza ślinowa).
Amylazy są także wytwarzane w owocach wielu roślin podczas dojrzewania (powoduje to, że stają się one słodsze) oraz podczas kiełkowania ziaren zbóż.
*Hydrolazy – enzymy rozcinające wiązanie chemiczne w procesie hydrolizy.
11. Karboksypeptydazy – enzymy należące do grup egzopeptydaz. Pod ich wpływem ulegają rozkładowi hydrolitycznemu C – końcowe wiązania peptydowe białek, w wyniku czego uwolnione zostają pojedyncze aminokwasy.
Credits:
Mikołajczyk M., Zygmunt J.: Vademecum Maturzysty Biologia. Najlepsze wydanie na rok 2018, Wydawnictwo Greg, Kraków 2017, str. 19-20.
Holeczek J., Januszewska-Hasiec B., Kobyłecka J., Stawarz J., Stencel R.: Teraz Matura. Biologia Vademecum, Nowa Era, str. 23-24.
https://pixabay.com
Pyłka Gutowska E.: Vademecum Maturzysty Biologia, Wyd. „Oświata”, Warszawa 2002, str. 14-15.
https://pl.wikipedia.org