Edytowano: 13-02-2020, godz. 23:43
Rak piersi jest najczęstszym w Polsce kobiecym nowotworem złośliwym (blisko 22% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe). Stanowi główną przyczynę zgonów kobiet na nowotwory (13% wszystkich zgonów pacjentek onkologicznych). Od początku lat 60. obserwuje się w naszym kraju rosnącą zachorowalność na ten nowotwór.
Dzięki rosnącej samoświadomości kobiet oraz licznym kampaniom medialnym mammografia odgrywa coraz większą rolę w życiu Polek. Ma ona największe znaczenie w wykrywaniu wczesnego raka piersi, co znacząco zmniejsza umieralność z powodu tego nowotworu. Skuteczność mammografii jako jedynego badania przesiewowego została potwierdzona przez wiarygodne badania kliniczne.
Na czym polege mammografia?
W badaniu mammograficznym wykorzystywana jest zazwyczaj technika kseroradiografii dostarczająca fotoelektryczny obraz tkanek miękkich, np. piersi.
Mammografia pozwala na wykrycie guzów piersi o średnicy od 0,5cm, na 2-3 lata przed wystąpieniem objawów klinicznych, w związku z czym wykonuje się ją w celu wykrywania zmian nowotworowych.
Czułość tej metody wynosi 85%, jednak jej dodatni wynik powinien być potwierdzony dodatkowo biopsją bądź też badaniem ultrasonograficznym (USG).
Kto powinien skorzystać z badania mammograficznego?
Populacja kobiet w wieku od 50 do 69 lat (przy określaniu wieku należy wziąć pod uwagę rok urodzenia), spełniających jedno z poniższych kryteriów:
nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 24 miesięcy;
otrzymały w ramach realizacji programu profilaktyki raka piersi w roku poprzedzającym pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka:
– rak piersi wśród członków rodziny (u matki, siostry lub córki) lub
– mutacje w obrębie genów BRCA 1 lub BRCA 2.
Wskazania do wykonania mammografii
Badanie profilaktyczne:
U kobiet od 40 roku życia. Przerwa pomiędzy badaniami powinna wynosić 2 lata; po 50 roku życia powinno wykonywać się mammografię raz w roku;
U kobiet poniżej 40 roku życia ze zwiększonym ryzykiem raka sutka (np. występowanie raka sutka w rodzinie, dysplazja gruczołu piersiowego).
Inne wskazania medyczne:
przed rozpoczęciem terapii hormonalnej,
podejrzenie zmiany w sutku: guz, wciągnięcie brodawki lub skóry, wyciek z brodawki, ograniczone bóle, torbiel, karcinofobia,
po amputacji sutka jako badanie kontrolne
po pneumocystografii, jak i po 6 tygodniach od nakłucia torbieli w sutku,
po radio- i/lub chemioterapii do oceny stopnia regresji guza sutka,
w przypadku niejednoznacznych objawów ropnia sutka: przed rozpoczęciem leczenia, a następnie po 2 tygodniach po ukończeniu antybiotykoterapii.
Badanie jest wykonywane na zlecenie onkologa, chirurga, ginekologa.
Negatywny wynik mammografii
Negatywny wynik mammografii, wskazujący, że w piersi nie ma zmian nowotworowych, wytwarza u niektórych kobiet fałszywe poczucie bezpieczeństwa. Przestają one wykonywać okresowe samobadanie piersi, co może prowadzić do zaniedbań i późnego wykrycia choroby. Mammaografia nie jest, bowiem w 100%% skuteczna i ocenia się, że w około 20-25%% przypadków rzeczywiście rozwijający się nowotwór nie jest wykrywany (są to tzw. wyniki fałszywe ujemne). Dlatego nawet wtedy, kiedy wynik mammografii nie wykazuje zmian nowotworowych kobieta powinna w dalszym ciągu prowadzić regularne samobadanie piersi.
Przygotowanie do mammografii
Badanie nie wymaga przygotowania, ale najlepiej wykonywać je między 5 a 12 dniem cyklu miesiączkowego.
W dniu, w którym planowana jest mammografia nie należy używać talku, balsamu, dezodorantu, ani kremu w okolicy górnej połowy ciała.
Jeżeli już wcześniej wykonywana była mammografia lub podobne badania, należy przynieść ich wyniki (klisze i odpisy).
Jeżeli podczas układania lub ucisku piersi odczuwa się ból, zalecane jest zastosowanie łagodnego środka przeciwbólowego.
Do badania radiologicznego gruczołu piersiowego (mammografii) zalicza się:
Mammografię klasyczną,
Kseromammografię,
Galaktografię (mammografię kontrastową),
Pneumocystomammografię.
Mammografia klasyczna
Mammografia jest to obrazowa metoda badania gruczołu piersiowego (sutka) z użyciem promieni rentgenowskich (promieni X). Badanie to wykonuje się specjalnym aparatem rentgenowskim (mammograf, mammomat), który pozwala na uzyskanie promieniowania miękkiego (25-45 kV). Pozwala to na odróżnienie poszczególnych struktur oraz zmian patologicznych w sutku.
Mammografia klasyczna - czemu służy badanie?
Mammografia jest podstawowym badaniem radiologicznym gruczołu piersiowego. Pozwala na wczesne rozpoznawanie i wykrywanie guzków o średnicy około 0,5 cm i zmian tzw. bezobjawowych.
Badanie palpacyjne sutka umożliwia wykrycie guzów o średnicy powyżej 1 cm. Skuteczność diagnostyczna mammografii, połączona z badaniem klinicznym palpacyjnym, oceniana jest na 80-97%. Szczególnie przydatna jest w badaniach przesiewowych.
Ponadto badanie mammograficzne pozwala na:
- pobieranie materiału do badania mikroskopowego,
- właściwe ukierunkowanie biopsji,
- śródoperacyjną kontrolę wyciętego materiału,
- obiektywną kontrolę wyników leczenia chemicznego (chemioterapii) i/lub radiologicznego raka sutka.
Kseromammografia
Kseromammografia jest to alternatywna w stosunku do klasycznej mammografii, radiologiczna metoda badania sutków, w której inny jest rodzaj detektora promieniowania rentgenowskiego.
Opiera się ona na zjawisku przewodnictwa świetlnego w półprzewodniku (selenie) pod wpływem promieni X.
Utajony w półprzewodniku obraz uwidacznia się za pomocą rozpylonego naładowanego elektrycznie proszku, przenosi go na papier i utrwala. Zaletą tej metody, w porównaniu z mammografią, jest możliwość uwidocznienia na zdjęciach profilowych (bocznych) całego sutka wraz ze ścianą klatki piersiowej. Wadą natomiast, możliwość pojawienia się błędów (artefaktów) w czasie obróbki płyty kserograficznej oraz koszt badania.
Ponadto wprowadzenie do mammografii klasycznej nowych systemów pozwoliło na redukcję dawki promieniowania, która obecnie jest mniejsza niż w najnowszych technikach kseromammograficznych.
Badanie to jest stosowane alternatywnie do klasycznej mammografii.
Opis badania – mammografia klasyczna i kseromammografia
Podczas badania pacjentka rozbiera górną połowę ciała.
Zdjęcia rentgenowskie wykonuje się w dwóch podstawowych projekcjach. W projekcji góra-dół oraz w projekcji bocznej, pacjentka pozostaje w pozycji stojącej.
Badana pierś jest uciśnięta między podstawką z kasetą rentgenowską a plastikową płytą kompresyjną.
W starszych typach mammomatów do wykonania projekcji bocznej wymagana jest pozycja leżąca na boku. Projekcję boczną wykonuje się celem uwidocznienia zmian leżących głęboko w gruczole, zwłaszcza blisko ściany klatki piersiowej – zmian trudnych do badania palpacyjnego.
Podstawowe projekcje uzupełnia się czasami projekcją skośną w celu uwidocznienia zmian w tzw. ogonie Spece’a i dla oceny pachowych węzłów chłonnych.
W niektórych badaniach przesiewowych stosuje się wyłącznie jedną projekcję – skośną.
Galaktografia (mammografia kontrastowa)
Galaktografia (mammografia kontrastowa) jest to badanie mammograficzne połączone z podaniem środka kontrastowego (silnie pochłaniającego promieniowanie rentgenowskie) do wydzielającego przewodu mlecznego.
Galaktografia (mammografia kontrastowa) – czemu służy badanie?
Badanie to pozwala ustalić lokalizację niewyczuwalnych i niewidocznych w klasycznej mammografii zmian patologicznych w obrębie przewodów gruczołowych. Galaktografia nie pozwala na różnicowanie charakteru rozrostu wewnątrzprzewodowego, które powinno opierać się wyłącznie na badaniu mikroskopowym. Badanie wykonywane jest wtedy, gdy stwierdza się wyciek z sutka, zwłaszcza wyciek krwisty, któremu nie towarzyszą zmiany zapalne.
Galaktografia (mammografia kontrastowa) – opis badania
Pacjentka pozostaje w pozycji siedzącej lub leżącej z rękoma założonymi za głowę.
Po odkażeniu (np. jodyną) brodawki i skóry, do ujścia wydzielającego przewodu mlecznego wprowadza się cienką igłę lub sondę galaktograficzną połączoną ze strzykawką. Podaje się nią około 1ml środka kontrastowego (np. uropolinę), a następnie wykonuje zdjęcia mammograficzne w standardowych projekcjach.
Pneumocystomammografia
Pneumocystomammografia jest to badanie mammograficzne połączone z punkcją torbieli i wtłoczeniem powietrza w miejsce płynu. Pneumocystomammografia jest wykonywana wtedy, gdy stwierdza się guzki, które w badaniu klinicznym i/lub sonograficznym (USG) prezentują obraz typowy dla torbieli.
Pneumocystomammografia – czemu służy badanie?
Celem badania jest wykluczenie lub potwierdzenie obecności procesu rozrostowego (łagodnego lub złośliwego) w obrębie ściany torbieli.
Pneumocystomammografia – opis badania
Pacjentka pozostaje w pozycji siedzącej lub leżącej.
Po odkażeniu skóry pacjentki (np. jodyną) nad guzem badający wykonuje punkcję typowym zestawem biopsyjnym i opróżnia nakłutą torbiel z płynu, a następnie w to miejsce wprowadza powietrze – objętościowo nieco mniej niż ilość pobranego płynu.
Następnie wykonuje zdjęcia mammograficzne w standardowych projekcjach.
Płyn z torbieli po odwirowaniu poddaje się badaniu mikroskopowemu. Podanie powietrza do światła torbieli ma – poza badaniem diagnostycznym – także działanie lecznicze.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi kliszami fotograficznymi.
Czas trwania badań
Mammografia klasyczna lub kseromammografia trwa kilka minut.
Galaktografia lub pneumocystografia trwa 20 – 30 minut.
Badania poprzedzające
- W niektórych przypadkach przed mammografią wykonuje się ultrasonografię (USG) lub biopsję cienkoigłową gruczołu sutkowego.
- Badanie galaktograficzne powinno być poprzedzone wykonaniem klasycznej mammografii.
- Należy przedstawić wyniki poprzednio wykonanych badań: USG piersi, mammografii.
Informacje, które należy zgłosić przed wykonaniem badania
Ciąża;
Wyniki innych badań: USG sutków, mammografia;
Badania radiologiczne – wykonane w ciągu ostatnich miesięcy.
Możliwe powikłania po badaniu
bóle sutka,
krwiak podskórny.