Upadek jest to nagła i niezamierzona zmiana pozycji ciała z poziomu dotychczas zajmowanego na niższy. Upadki są nie tylko bezpośrednią przyczyną złamań osteoporotycznych, ale również innych urazów, które odpowiadają za zwiększoną śmiertelność, chorobowość i upośledzenia sprawności osób starszych.
Najczęstszą przyczyną upadków są:
- Osłabienie siły mięśniowej,
Upadki w wywiadzie,
Zaburzenia chodu,
Zaburzenia równowagi,
Stosowanie urządzeń wspomagających chód (balkoniki),
Zaburzenia widzenia,
Depresja,
Zaburzenia pamięci,
Wiek ≥80 lat,
Niska masa ciała,
Obniżenie aktywności życiowej,
Stosowane leki psychotropowe (neuroleptyki, leki nasenne, przeciwdepresyjne, benzodwuazepin),
Po 65. r.ż. około 35-40% generalnie zdrowych, samodzielnych osób doznaje przynajmniej 1 upadku w roku, a po 80. r.ż. prawie 50%. Z tego powodu upadki są jedną z głównych przyczyn inwalidztwa i piątą, co do częstości, przyczyną zgonów u osób powyżej 75. r.ż. 50% upadków jest skutkiem poślizgnięcia lub potknięcia, 10% omdlenia, 10% zawrotów głowy, a 20-30% innych zaburzeń równowagi.
Elementy profilaktyki upadków
1. Trening siły i równowagi obejmujący “naukę upadania”, w celu osłabienia jego skutku. Najbezpieczniejsze są upadki na pośladki, najniebezpieczniejsze – na bok (uderzenie o twardą powierzchnię bezpośrednio w okolicach biodra). Odpowiednio dobrana gimnastyka poprawia sprawność stawów i zapobiega bólom. Unieruchomienie ma bardzo niekorzystny wpływ na układ kostno-stawowy, natomiast mechaniczne obciążenie kości stymuluje wzrost jej masy.
2. Eliminacja domowych czynników ryzyka – rekomendowane są działania polegające na instalacji podparć i uchwytów w toalecie, łazience, miejsc do siedzenia pod prysznicem, stosowanie mat antypoślizgowych i adaptacji oświetlenia, jak również zainstalowanie bezprzewodowego telefonu “alarmowego” oraz eliminacja luźnych kabli i niezabezpieczonych przewodów.
3. Poprawa funkcjonowania narządu wzroku, układu krążenia, funkcji umysłowych.
Spośród działań poprawiających funkcjonowanie układu krążenia, nerwowego i narządu wzroku udowodniono przydatność wszczepiania rozruszników serca w zapobieganiu upadkom u osób z nadwrażliwością zatoki tętnicy szyjnej. W zakresie układu nerwowego działania prewencyjne powinny obejmować leczenie zaburzeń równowagi i pamięci.
4. Weryfikacja stosowanych leków, włącznie z odstawieniem niektórych środków.
Istotnym elementem profilaktyki upadków jest modyfikacja leczenia farmakologicznego. W ramach interwencji farmakologicznej należy rozważyć stosowanie witaminy D, a u osób po 70. r.ż. aktywnych postaci witaminy D3.
Zalecenia dla osób, u których stwierdzono osteoporozę
1. Osoba, u której stwierdzono osteoporozę powinna unikać gwałtownych ruchów, pochylania do przodu i skręcania, podnoszenia z pozycji pochylonej przedmiotów.
2. Powinna spać na materacu sprężystym, niezapadającym się pod wpływem ciężaru ciała, w ułożeniu na boku.
3. Chorego na osteoporozę należy nauczyć umiejętnego wstawania z łóżka – obrócić się na bok, ugiąć kończyny w biodrach i kolanach, podpierając się obiema rękami opuścić stopy na podłogę i przyjąć pozycję stojącą), wstawania z pozycji siedzącej z podparciem oboma rękami o podłoże lub poręcze.
4. Czynności takie jak mycie zębów, włosów, golenie osoba z osteoporozą powinna wykonywać w pozycji siedzącej z możliwością oparcia kończyn górnych, przy prostych plecach.
5. Mycie całego ciała jest bezpieczniejsze pod prysznicem niż w wannie.
6. Prace związane z pochylaniem tułowia do przodu wymagają utrzymania kręgosłupa w wyproście, prawidłowego ustawienia głowy, ugięcia kończyn dolnych w stawach kolanowych i biodrowych.
7. Przenoszenie przedmiotów o niewielkiej wadze powinno odbywać się w plecaku lub wózeczku z kółkami albo tak, aby ciężar był równomiernie rozłożony w obu rękach, jak najbliżej tułowia przy wyprostowanych plecach i wciągniętych mięśniach brzucha.
8. Czynności związane z przygotowywaniem posiłków i czytaniem powinny być wykonywane w pozycji siedzącej, ze stopami swobodnie opartymi o podłoże (podłoga lub stołeczek).
9. Siedzieć należy na krześle lub fotelu z siedziskiem sprężystym, którego długość odpowiada długości ud.
10. Oparcie tylne utrzymuje kręgosłup piersiowy w wyproście i podpiera w odcinku lędźwiowym.
11. Prace wykonywane w pozycji stojącej wymagają ustawienia kończyn dolnych w odwiedzeniu na szerokość miednicy, jedna noga powinna być nieznacznie wysunięta do przodu lub ustawiona nieco wyżej.
12. Ciężar powinien być, co pewien czas przenoszony z jednej nogi na drugą.
Profilaktyka i leczenie Osteoporozy
1. Najważniejsza jest profilaktyka. Kobiety – szczególnie z rodzin, w których występowała osteoporoza – powinny spożywać dużą ilość wapnia, tj. dziennie 1000 mg w diecie, a jeśli nie stosują hormonalnej terapii zastępczej – 1500 mg. Konieczna jest zmiana stylu życia. Trzeba rzucić palenie, wypijać znacznie mniej alkoholu i kawy. Wskazany jest aerobik, ale nie np. długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie.
2. Bardzo ważna jest hormonalna terapia zastępcza u kobiet już w okresie premenopauzalnym, kiedy stężenie estrogenów mieści się w normie, ale stwierdza się zmniejszenie gęstości minerału kostnego. Estrogeny podaje się różnymi sposobami w dawce 0,3-1,25 mg/dobę. Dawka estrogenów u kobiet z usuniętymi jajnikami może być wyższa. Konieczne jest wtedy stałe spożywanie wapnia w dawce dobowej 1500 mg.
3. Jeśli kobiety nie chcą zażywać estrogenów, trzeba podawać im witaminę D3 w dawce 400-800 j. na dobę.
4. Skutecznymi zamiennikami estrogenów są bifosfoniany, szczególnie zaś alendronian, który zarówno zapobiega osteoporozie, jak i leczy ją. Bifosfoniany zmniejszają utratę masy kostnej poprzez hamowanie aktywności komórek kościogubnych (osteoklastów).
5. Duże nadzieje wiąże się z raloksifenem, który jest selektywnym modulatorem receptorów estrogenowych. Nie jest on tak skuteczny jak alendronian. Bifosfoniany korzystnie działają u chorych wymagających szybkiego hamowania procesów resorpcji kostnej.
6. U kobiet, które przestały miesiączkować przed co najmniej 5 laty – warto podawać kalcytoninę łososiową (w postaci sprayu do nosa). Po 2 latach leczenia odnotowuje się poprawę gęstości minerału kostnego. Nie wszędzie jednak kalcytonina jest uznanym lekiem leczącym osteoporozę.
7. Lekiem, który stymuluje kościotworzenie, jest fluorek sodu. Zanim się go jednak zastosuje, musi dojść do normalizacji (stabilizacji) przebudowy kostnej. Fluorek sodu zwiększa masę kostną i zmniejsza wskaźnik złamań. Warto zwrócić uwagę, że lekarze europejscy zalecają wczesne podawanie fluorku sodu, podczas gdy lekarze amerykańscy są znacznie bardziej wstrzemięźliwi w stosowaniu tego leku. Jak do tej pory amerykański Urząd Federalny ds. Żywności i Leków nie zatwierdził fluorku sodu jako terapeutyku do leczenia osteoporozy.
Podsumowanie
1. Społeczeństwa postindustrialne starzeją się, wzrasta odsetek ludzi w wieku powyżej 75 roku życia.
2. Złamania kości szyjki udowej w wyniku osteoporozy zaczynają być postrzegane w wymiarze socjoekonomicznym.
3. Konsekwencje złamań bywają różne. Ból, unieruchomienie, pogorszenie sprawności fizycznej, trudności rehabilitacji należą do najłagodniejszych następstw zdarzenia.
4. Z uwagi na zwykle zaawansowany wiek chorych często dołączają się dodatkowe powikłania, które pomimo intensywnego leczenia doprowadzają do przejściowej lub trwałej utraty samodzielności lub nawet do zgonu chorych.
5. Ważne jest również zapobieganie upadkom wśród osób znajdujących się w grupie narażonej i stosowanie się do zaleceń przez osoby z rozpoznaną osteoporozą, a dotyczące – zachowania się w różnych sytuacjach domowych, aktywności fizycznej, diety,
6. Biorąc po uwagę powyższe można stwierdzić, ze podstawowe znaczenie w osteoporozie ma rozpoczęcie jej profilaktyki już od momentu poczęcia – poprzez racjonalny tryb życia matki, w kolejnych etapach życia dziecka – stosowanie witaminy D, wapnia w pożywieniu, unikanie palenia tytoniu, alkoholu, umiejętne stosowanie aktywności fizycznej.
Zobacz również:
>>> Osteoporoza – złodziej kości. Charakterystyka choroby.
>>> Dieta w Osteoporozie.
>>> Rozwój kości w poszczególnych etapach życia w kontekście Osteoporozy.
>>> Zalecenia dla osób, u których stwierdzono osteoporozę. Profilaktyka upadków.
>>> Podstawowe pojęcia w zakresie geriatrii i gerontologii.
>>> Jak postrzegana jest starość w różnych religiach?