Z punktu widzenia biologii wyróżnia się trzy zjawiska, które łączą się z przemijaniem życia:
długowieczność rozumiana jako czas, który osobnik ma szanse przeżyć w optymalnych warunkach,
starzenie się, podczas którego dochodzi do nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu,
śmierć, która jest wydarzeniem kończącym życie.
Śmierć nie musi wiązać się ze starzeniem, jednak prawdopodobieństwo jej wzrasta wraz z wiekiem osobnika.
Starzenie się
Jest naturalnym procesem zmniejszania się z wiekiem biologicznej aktywności organizmu, a śmierć wieńcząca starzenie się jest nieunikniona.
W procesie starzenia procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi.
Organizm nie nadąża z procesami odnowy i regeneracji zniszczonych komórek i tkanek, wykazuje zmiany regresyjne.
Starzenie uwarunkowane jest biologicznie przez czynniki genetyczne, oraz procesy fizjologiczne odbywające się na poziomie komórki, tkanki czy narządu.
Na proces starzenia się wpływają również czynniki społeczne i psychologiczne, które maja wpływ na osobowość człowieka oraz jego życie emocjonalne i duchowe.
Zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy.
Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób.
Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci.
TEORIE STARZENIA SIĘ
Teoria zegarowa
Powstała jako wynik obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego.
Uznaje, że organizm posiada swój własny program rozwoju.
Program ten warunkuje czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów.
Programator umiejscawiano pierwotnie w podwzgórzu.
Uważano, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze, i tak w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd.
Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci.
Teoria musiała zostać zweryfikowana wraz z rozwojem genetyki. Wiadomo, że jeśli starzenie jest zaprogramowane, to z pewnością w materiale genetycznym.
Teoria błędów Orgela
Teoria ta zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego występują błędy syntezy, szczególnie w strukturze DNA.
Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach, niektóre nie są naprawiane.
Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu.
Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd.
Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne.
Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, później ulega zwyrodnieniu.
Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. On także jednak może ulegać błędom.
Teoria zużycia
Zużywanie się organizmu w ciągu długich lat.
Ustrój ludzki traktowano jako maszynę.
Teoria immunologiczna
Zauważono, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny.
Człowiek łatwiej zapada na choroby zakaźne.
Stwierdzono wyraźne obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów.
Zauważono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję.
Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi.
Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym.
Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.
Teoria wiązań krzyżowych
Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji.
Różnego rodzaju metabolity, także i wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie tworzą między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe, co usztywnia cząsteczkę i z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości.
Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej.
Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki.
Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii one głównie starzeją się.
Teoria starzenia - Stochastyczna
W trakcie życia następuje kumulowanie się przypadkowo powstających uszkodzeń w DAN, białkach.
W wyniku tego następuje osłabienie funkcji życiowych komórek.
Teoria starzenia się - rozwojowa
Starzenie się organizmu jest kolejnym etapem procesach rozwoju i dojrzewania organizmu.
Proces ten wiąże się ze zmianami, do jakich dochodzi z wiekiem w układzie odpornościowym i nerwowym oraz hormonalnym.
Teorie starzenia się – genomowa (teoria programowego starzenia)
Zakłada, że w genach są zakodowane informacje odpowiedzialne za stopniowe obniżanie aktywności życiowej komórek, a w konsekwencji ich śmierci.
Za teorią przemawiają genetycznie uwarunkowanie choroby przebiegające z przyspieszonym starzeniem się: progeria – zespół Hutchinsona-Guillforda i zespół Wernera.
Teorie starzenia się wielorodnikowa
Wolne rodniki indukują w organizmie zmiany w makrocząsteczkach komórkowych.
Wolne rodniki to atomy lub cząsteczki posiadające jeden niesparowany elektron na zewnętrznej powłoce elektronowej.
Powoduje to dużą aktywność tych cząsteczek, które pragnąc oddać ten elektron, łączą się z cząsteczkami kwasu DNA, białek, lipidów czy węglowodanów.
W wyniku tego dochodzi do zmian w makrocząsteczkach komórkowych, co prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek i zmian starczych, a w konsekwencji do ich śmierci.
Teorie ewolucyjne
Teorie ewolucyjne występują w dwóch postaciach.
Ewolucjoniści postulujący teorię doboru grupowego traktują starzenie się jako altruistyczny czyn jednostki.
Naukowcy opierający swoje hipotezy na teorii samolubnego genu wskazują na starzenie się jako nieuchronny skutek rozmnażania płciowego.
Żadna komórka nie może trwać wiecznie musi ona albo się podzielić na dwie potomne, albo po pewnym okresie funkcjonowania zwyrodnieć i obumrzeć.
W miarę różnicowania się do coraz bardziej specjalistycznych funkcji komórki tracą zdolność do mitozy.
Najważniejsze dla życia narządy nie mogą odnawiać się mózg, serce, mięśnie szkieletowe.
Altruistyczne samobójstwo
Podstawową jednostką podlegającą doborowi naturalnemu jest grupa osobników.
Jeżeli organizmy nie przemieszczają się zanadto, każdy z osobników może zakładać, że jego sąsiedzi należą do tej samej grupy wewnątrz gatunku.
Jeżeli osobnik umrze ze starości, pozostawi zasoby środowiska dla młodszych organizmów, których materiał genetyczny podległ mniejszej liczbie mutacji.
Jednocześnie młodzież ma większe szanse na udane wychowanie potomstwa.
Wobec tego faktu stary osobnik altruistycznie poświęca się aktywując w sobie geny samobójczej śmierci ze starości.
Oczywiście decyzja o samobójstwie nie jest podejmowana świadomie, lecz na poziomie komórkowym.
Osobniki działające altruistycznie rozprzestrzeniają się w otoczeniu, bo młodsze osobniki z tą samą cechą mogą wydać więcej potomstwa. Altruistyczna śmierć ze starości staje się powszechna.
Zobacz również:
>>> Jak postrzegana jest starość w różnych religiach?
>>> Podstawowe pojęcia w zakresie geriatrii i gerontologii.
>>> Ogólne ćwiczenia stymulujące dla osób w podeszłym wieku.
>>> Badanie podmiotowe osoby w podeszłym wieku.
>>> Badanie przedmiotowe osoby w podeszłym wieku.
>>> Osteoporoza – złodziej kości. Charakterystyka choroby.
>>> Dieta w Osteoporozie
>>> Zalecenia dla osób, u których stwierdzono osteoporozę. Profilaktyka upadków.