Odleżyna- definicja
Odleżyna to miejscowa martwica skóry, tkanki podskórnej, a także mięśniowej, jest to rodzaj owrzodzenia o charakterze zgorzeli wilgotnej, powstałego na skutek ucisku tkanek, spowodowanego zbyt długim pozostawaniem pacjenta w tej samej pozycji ciała.
Odleżyna zdefiniowana przez Europejski Zespół Ekspertów ds. Odleżyn (EPUAP) określona jest jako obszar zniszczonej skóry oraz tkanek pod nią leżących, powstały w wyniku działania osobno ucisku, siły tnącej lub tarcia albo w wyniku połączenia wyżej wymienionych czynników.
Czynniki usposabiające do powstania odleżyn
Znanych jest ponad 100 czynników sprzyjających rozwojowi odleżyn.
Do najczęściej spotykanych należą:
- Masa ciała pacjenta;
- Dieta (niedożywienie, dieta uboga w białko), niedobór witamin C, cynku, witaminy B12 , Fe;
- Nietrzymanie moczu i stolca;
- Rodzaje skóry (sucha i bibułkowata u osób starszych);
- Ograniczenie lub brak aktywności ruchowej.
Płeć (u kobiet ryzyko jest dwukrotnie większe);
Wiek (ryzyko wzrasta wprost proporcjonalnie do wieku);
Choroby współistniejące (cukrzyca, miażdżyca, anemia, choroby przebiegające z wyniszczeniem organizmu, np. nowotworowe, SM, paraplegia);
Stosowane leczenie (terapia steroidowa lub chemioterapia, leki p/bólowe, uspokajające, psychotropowe);
Nieodpowiednia temperatura i wilgotność otoczenia (wpływa na przegrzanie skóry, wilgotność wzmaga pocenie się);
Czynniki socjalne (warunki ekonomiczne, zaniedbanie personelu, brak sprzętu p/odleżynowego.
Miejsca powstania odleżyn
Zasadniczo w każdym miejscu ciała może dojść do powstania odleżyn, szczególnie narażone są jednak te okolice, gdzie warstwa między tkanką kostną a skórą jest bardzo cienka.
Skale oceny ryzyka powstania odleżyn:
W celu oceny ryzyka powstania odleżyn stosuje się specjalne skale, które pozwalają na wyłonienie grupy pacjentów zagrożonych.
Wśród tych skal wyróżniamy:
Norton (najczęściej używana)
Waterlow
Douglas
Dutch Consensus Prevention of Bedsores (CBO)
Gonsell
Braden
Skala Norton
Interpretacja:
4 punkty w każdej kategorii oznaczają brak określonych zaburzeń, 1 punkt w każdej kategorii oznacza największe nasilenie zmian.
Pacjent max. może otrzymać 20 punktów.
14 punktów stanowi wartość graniczną i oznacza zwiększone ryzyko rozwoju odleżyn.
Im mniej punktów począwszy od 14 tym większe ryzyko rozwoju odleżyn.
Skala Waterlow
Interpretacja:
0 punktów w poszczególnych kategoriach oznacza brak określonych zaburzeń;
Ryzyko powstania odleżyn jest tym większe, im wyższa jest punktacja, jaką uzyskał pacjent;
Przedział punktów:
0-10 – niskie ryzyko powstania odleżyn
10-15 – średnie ryzyko powstania odleżyn
15-20 – wysokie ryzyko powstania odleżyn
Skala Douglas
Interpretacja:
4 punkty w każdej kategorii oznaczają brak określonych zaburzeń;
Pacjent max. może otrzymać 24 punkty;
18 pkt stanowi wartość graniczą i oznacza zwiększone ryzyko rozwoju odleżyn;
Im więcej punktów począwszy od 18 pkt, tym większe ryzyko rozwoju odleżyn.
Skala Dutch Consensus Prevention of Bedsores (CBO)
Interpretacja:
- 0 punktów w każdej kategorii oznacza brak określonych zaburzeń, 3 punkty w każdej kategorii oznaczają największe nasilenie zmian;
- Pacjent może max. Otrzymać 30 punktów, co oznacza największe ryzyko powstania odleżyn;
- 8 punktów stanowi wartość graniczną i oznacza zwiększone ryzyko rozwoju odleżyn;
- Im więcej punktów, począwszy od 8, tym większe ryzyko rozwoju odleżyn.
Skala Gonsella
Skala Braden
Zapobieganie odleżynom
Ocena ryzyka odleżyn według przyjętej na oddziale skali;
Ocena stanu skóry chorego po każdej zmianie pozycji ciała lub przynajmniej 2 razy dziennie;
Zmiana pozycji ciała chorego co 1-2 godzin;
Stosowanie udogodnień do stabilizacji pozycji ciała chorego;
Przestrzeganie techniki zmiany pozycji ciała (unikanie tarcia po podłożu);
Ułożenie chorego na materacu p/odleżynowym zmiennociśnieniowym;
Zapewnienie czystości skóry i ograniczenie ekspozycji na wilgoć okolic narażonych na powstanie odleżyn przez założenie do pęcherza moczowego cewnika Foley’a lub cewnika zewnętrznego;
Stosowanie środków zapewniających elastyczność skóry, np. linomag, Sudokrem, oliwka i inne dostępne środki;
Kontrola stanu nawodnienia;
Kontrola poziomu białka i wartości morfotycznych krwi zgodnie z indywidualnymi zleceniami lekarskimi;
Prowadzenie karty profilaktyki odleżyn.