Udar mózgu (ang. stroke) – jest to nagłe ogniskowe lub uogólnione zaburzenie czynności mózgu utrzymujące się powyżej 24 godzin lub prowadzące do śmierci wywołane jedynie przez przyczyny naczyniowe.
Postacie udarów
Udar mózgu to przerwanie dopływu krwi w naczyniu w rejonie mózgowia. Dzielimy na trzy typy:
1. Udar niedokrwienny, tzw. zawał mózgu
Stanowi 85% wszystkich udarów. Przyczyną jest nagłe ograniczenie przepływu krwi do mózgu, najczęściej wskutek zakrzepu lub zatoru.
Objawy:
niedowład lub paraliż,
osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała,
pacjent nie odczuwa bólu!
w przypadku zakrzepu – brak drgawek, a w przypadku zatoru – nagłe drgawki,
zdarza się, że udar niedokrwienny poprzedzony jest przemijającymi objawami w postaci niewielkiego paraliżu, zaburzeń mowy, ostrości wzroku, zawrotami głowy z nagłymi upadkami.
2. Udar krwotoczny, tzw. krwotok mózgowy
Stanowi 15% wszystkich udarów. Udar krwotoczny spowodowany jest przedostaniem się krwi poza naczynie mózgowe.
Powstaje w wyniku uszkodzenia tętnicy mózgu spowodowane nadciśnieniem tętniczym lub pęknięcia tętniaka mózgu.
3. Krwotok podpajęczynówkowy (podpajęczy)
Powstaje w wyniku krwotoku do przestrzeni płynowych otaczających mózg.
Udar niedokrwienny mózgu
Udar niedokrwienny mózgu to udar spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu, na wskutek:
niedrożności tętnicy zaopatrującej mózg,
niewystarczającego przepływu krwi przez dany obszar mózgu.
Do zamknięcia tętnicy może doprowadzić:
zakrzep powstały w miejscu niedrożności lub materiał zatorowy, który przemieścił się do naczynia mózgowego,
niektóre choroby serca (wady zastawek, ostry zawał serca, zaburzenia rytmu serca) – zator kardiogenny,
zmiany miażdżycowe w innych tętnicach, ulegające fragmentacji i przemieszczeniu do tętnic mózgowych – zator wewnątrztętniczy,
w pewnych okolicznościach może dochodzić do przedostania się materiału zatorowego z układu żylnego (kończyn dolnych lub miednicy małej) – zator paradoksalny.
Przyczyny udaru niedokrwiennego mózgu
Gwałtowny uogólniony spadek przepływu krwi przez naczynia (przy spadku ciśnienia krwi lub nasilonych zaburzeniach rytmu serca), który w połączeniu ze zwężeniem tętnic mózgowych powoduje niedostateczne zaopatrzenie mózgu w tym rejonie.
Inne przyczyny udaru mózgu to:
zaburzenia krzepnięcia,
choroby krwi,
zmiany zapalne naczyń,
uszkodzenie ściany tętnic (rozwarstwienie): pourazowe lub samoistne,
zakrzep zatok żylnych mózgu i żył mózgowych.
Podział udaru niedokrwiennego mózgu ze względu na czas trwania:
Przejściowy atak niedokrwienny (ang. TIA, Transient Ischemic Attack) – objawy ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu trwające poniżej 24 godzin;
Udar niedokrwienny z objawami odwracalnymi (ang. RIND, Reversible Ischemic Neurological Deficit) – objawy zaburzeń czynności mózgu trwające powyżej 24 godzin, wycofujące się przed upływem 21 dni;
Dokonany udar niedokrwienny – objawy trwałego zaburzenia funkcji mózgu;
Udar postępujący – narastające objawy zaburzeń funkcji mózgu spowodowane przyczynami naczyniowymi.
Objawy udaru mózgu
niedowład lub porażenie mięśni twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po jednej stronie ciała,
“znieczulenie” twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po jednej stronie ciała,
zaburzenia mowy, z trudnościami w zrozumieniu słów oraz w wypowiadaniu się,
zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach,
zaburzenia chodzenia z utratą równowagi i zawrotami głowy,
silny ból głowy bez znanej przyczyny.
Pewne czynniki ryzyka
Styl życia i środowisko:
przewlekły nikotynizm,
przewlekły alkoholizm,
uzależnienie lekowe,
wiek – ryzyko udaru zwiększa się 2-krotnie co 20 lat,
płeć męska,
czynniki rodzinne i genetyczne.
Chorobowe:
nadciśnienie tętnicze,
choroby serca,
przebyty incydent TIA lub udar,
podwyższony hematokryt,
cukrzyca,
podwyższone stężenie fibrynogenu.
Do prawdopodobnych czynników ryzyka należą:
Styl życia i środowisko:
doustne środki antykoncepcyjne,
dieta bogata w tłuszcze zwierzęce,
otyłość,
zaburzenia lipidowe – hipercholesterolemia,
nieprawidłowy lipidogram LDL, HDL,
mała aktywność fizyczna,
wczesny zgon matki z powodu chorób naczyniowych,
czynniki geograficzne (Japonia),
zmian pory roku,
warunki socjoekonomiczne.
Chorobowe:
podagra, podwyższone stężenie kwasu moczowego,
niedoczynność gruczołu tarczowego,
migrena,
zwężenie tętnicy szyjnej >50%,
duża różnica ciśnienia krwi w kończynach górnych,
ogniska naczyniopochodne w obrazie CT i MRI,
obecność tętniaka lub zniekształcenia tętniczo–żylnego,
dysplazja włóknisto – mięśniowa lub tętniak rozwarstwiający.
Niemodyfikowalne czynniki ryzyka udaru
rasa czarna oraz populacja latynoamerykańska,
pozytywny wywiad rodzinny,
status socjoekonomiczny,
czynniki genetyczne np. mutacje genów dla czynników krzepnięcia, białek uczestniczących w metabolizmie lipidów lub homocysteiny, recesywny allel d genu kodującego enzym konwertujący,
wiek (powyżej 55 lat),
płeć (częściej u mężczyzn).
Rozpoznanie udaru mózgu
1. Tomografia komputerowa mózgu (CT).
2. EKG i RTG klatki piersiowej.
3. Podstawowe badania:
– pełna morfologia i płytki krwi, czas protrombinowy,
– INR, PTT,
– elektrolity,
– glukoza,
– CRP, OB,
– gazometria krwi tętniczej (przy podejrzeniu hipoksji),
– transaminazy i kreatynina.
4. Pulsoksymetria.
5. Diagnostyczne nakłucie lędźwiowe (tylko przy podejrzeniu SAH, kiedy wynik CT jest niejasny)
6. Duplex Doppler i TCD.
7. EEG przy podejrzeniu drgawek.
8. MRI, angio-MR, angio-CT (w wybranych przypadkach).
9. DWI-MR oraz PWI-MR w wybranych przypadkach.
10. Echokardiografia (TTE i TEE) w wybranych przypadkach.
Opieka i pielęgnacja nad pacjentem z udarem mózgu
Zapobieganie niepożądanym następstwom:
złemu stanowi psychicznemu,
zapaleniu płuc,
przykurczom,
odleżynom,
infekcjom.
Stan naglący pacjenta – obserwacja:
ciśnienia tętniczego.
gospodarki wodno – elektrolitowej,
temperatury ciała,
zawartość glukozy we krwi.
Zapobieganie obrzękowi mózgu
ułożenie w pozycji z głową pod kątem 30 stopni w stosunku do tułowia.
Usprawnianie ruchowe
wprowadza się po udarze niedokrwiennym po 3-4 dniach, a po epizodach krwotocznych 3-4 tygodniach,
kontrolowanie pozycji ciała pacjenta.
Zaburzenia pamięci – amnezja.
Afazja.
Brak kontroli czynności fizjologicznych, nie potrafi samodzielnie jeśc ani wykonać toalety.
Postawa rodziny – motywować i uczyć jak ma się odnosić do chorego.
Edukacja prozdrowotna:
przygotowanie do samoopieki – samoobsługi,
prozdrowotny styl życia,
samoobserwacja, samokontrola,
wyeliminowanie emocji negatywnych lęku, depresji, gniewu.
Tryb życia po udarze mózgowym
Bez nadmiernych wysiłków fizycznych
Właściwa dieta
Rzucenie palenia papierosów
Przeciwdziałanie stresom
Organizacja pracy i czasu wolnego
Stałe godziny snu i czuwania
Ruch na świeżym powietrzu
Monitorowanie ciśnienia tętniczego
Kontrola cholesterolu co kilka tygodni
Przeciwdziałanie powikłaniom występującym po udarze mózgu
Przygotowanie domu do przyjęcia chorego po udarze
Urządzenie pokoju chorego
Problemy terapeutyczne pacjenta po udarze mózgu
Nagły początek – niedowładu, porażenia – całkowita zależność od innych osób stan nieprzytomności;
Obserwacja jak chorego nieprzytomnego;
Możliwość wymiotów – ułożenie na boku;
Zapewnienie drożności dróg oddechowych – wydzielina, zapadanie języka, rehabilitacja oddechowa;
Częsta toaleta jamy ustnej – co 2-4 godziny;
Uczucie bezradności i lęku, że zostanie bez pomocy, szczególnie w nocy, drażliwość, skłonność do płaczu;
Afazja czuciowa, ruchowa lub mieszana – sposoby porozumiewania się;
Ćwiczenia poprawiające ukrwienie, zapobiegające zmianom troficznym, usprawniające niedowładne kończyny;
Zaburzenia mikcji i defekacji – założenie cewnika (zakwaszanie moczu), wlewy doodbytnicze;
Zaburzenia połykania – karmienie przez zgłębnik;
Brak odruchu kasłania;
Powikłania płucne;
Wzmacnianie pozytywne najmniejszego sukcesu;
Zapobieganie przykurczom i jak najwcześniejsza rehabilitacja;
Przystosowywanie chorych do samoobsługi;
Ochrona porażonych kończyn;
Skontaktowanie z innymi pacjentami i rodzinami chorych po udarach.
Następstwa udaru
PADACZKA POUDAROWA
Występuje u około 5-15 % pacjentów po przebyciu naczyniowych chorób mózgu i odsetek ten wzrasta z wiekiem. Udar stanowi około 30% przyczyn wszystkich napadów padaczkowych po 60 roku życia. Napady padaczkowe dzielimy na :
wczesne (do tygodnia od udaru)
późne (powyżej tygodnia od udaru).
Ryzyko wystąpienia padaczki po udarze zwiększają :
krwotoczna etiologia udaru
korowa lokalizacja ogniska
wieloogniskowość uszkodzenia
wczesne napady padaczkowe
rejon unaczynienia tętnicy środkowej mózgu
utrzymujący się niedowład po udarze
lokalizacja ogniska w płacie skroniowym
nadużywanie alkoholu w wywiadzie
W grupie pacjentów, u których rozwinie się padaczka, u 1/3 napady padaczkowe będą manifestacją udaru a u pozostałych 2/3 pojawią się w ciągu 72 godzin !
OTĘPIENIE NACZYNIOPOCHODNE
Rozpoznawane jest po okresie co najmniej trzech miesięcy po udarze. Na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia orientacji i uwagi. Występuje u około 12-25 % chorych po udarze, głównie w wieku 60-70 lat.
DEPRESJA POUDAROWA
Rozpoznawane jest u około 40 %po okresie co najmniej trzech miesięcy po udarze – częściej u kobiet. Na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia orientacji i uwagi. Występuje u około 12-25 % chorych po udarze, głównie w wieku 60-70 lat. Występuje częściej przy zajęciu dominującej półkuli – zwłaszcza płata czołowego.
ZABURZENIA SEKSUALNE
U większości pacjentów po udarze dochodzi do obniżenia funkcji seksualnych
Edytowano:
04-07-2019, godz. 15:00
20-06-2019, godz. 21:29
19-06-2019, godz. 19:51
Źródła:
1. Schiefele Staudt Dach, Choroby wieku podeszłego- postępowanie pielęgnacyjne [w:], Pielęgniarstwo geriatryczne, pod red.: Galusa K., Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998, Wydanie I, s. 26-28, 32-34, 41-43.
2. Adamczyk K., Pielęgnowanie chorych po udarach mózgowych, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003.
3. Adamczyk K, Turowski K., Procedury pielęgnowania w neurologii i neurochirurgii, Wydawnictwo NeuroCentrum, Lublin 2007.
4. Adamczyk K., Pielęgniarstwo neurologiczne, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2000, Wydanie I.
5. Muszalik M.,Formy opieki nad osobami w starszym wieku [w.:], Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku., pod red., Kędziory- Kornatowskiej K., Muszalik M. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007, Wydanie I.
Zobacz również:
>>> Opieka nad pacjentem w ostrej fazie choroby niedokrwiennej mózgu.
>>> Edukacja pacjenta po udarze mózgu.
>>> Dieta po udarze mózgu.
>>> Profilaktyka pierwotna i wtórna udaru mózgu.
>>> Porozumiewanie się z osobą po udarze mózgu.
>>> Uruchamianie osoby z niedowładem połowiczym.
>>> Niedowład połowiczy (hemiplegia)