Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe – (ciasnota wewnątrzczaszkowa)
Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe jest stanem, w którym wzrasta ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego krążącego w układzie korowym mózgowia.
Fizjologia krążenia wewnątrzczaszkowego
Mózgowie koordynuje pracę wszystkich narządów, zapewniając łączność ze środowiskiem zewnętrznym oraz jest ośrodkiem czynności psychicznych. Stanowiąc tylko 2 % masy ciała człowieka, otrzymuje 13–15 % krwi w każdym cyklu pracy serca oraz zużywa 20 % tlenu i 25 % glukozy. Nagłe zatrzymanie przepływu krwi powoduje bardzo szybki zanik czynności i śmierć kory mózgu.
Dane świadczą o tym, jak ważne jest prawidłowe ukrwienie mózgu. Utrzymanie stałego przepływu utlenowanej krwi w mózgu i uniezależnienie go od czynników zewnętrznych zapewniają mechanizmy autoregulacji, w których biorą udział m.in. mięśnie naczyń krwionośnych, autonomiczny układ nerwowy oraz czynniki metaboliczne (CO2, O2, H+ i inne).
Funkcje układu kontrolnego zależą również od innych czynników, tj.:
– ciśnienie w naczyniach prowadzących krew do czaszki (ciśnienie tętnicze – ABP);
– ciśnienie panujące w jej wnętrzu (ciśnienie wewnątrzczaszkowe – ICP):
– ciśnienie perfuzyjne będące ich różnicą.
Monitorowanie tych wielkości pozwala na wczesne wykrycie oraz zapobieganie zaburzeniom naczyniowym.
Szczególnie istotną wielkością jest ciśnienie wewnątrzczaszkowe, gdyż jego niekontrolowany wzrost może prowadzić do całkowitego zatrzymania krążenia wewnątrzczaszkowego oraz nadmiernego parcia na tkanki mózgowe, a w konsekwencji do ich nieodwracalnego uszkodzenia.
Do nadciśnienia wewnątrzczaszkowego dochodzi w wyniku narastania dodatkowej patologicznej masy wewnątrzczaszkowej – guza (nowotworowego, zapalnego), w konsekwencji zwiększenia objętości płynu międzykomórkowego lub wewnątrzkomórkowego, a także w rezultacie wzrostu objętości płynu mózgowo-rdzeniowego, czyli wodogłowia. Do samoistnego obrzęku mózgu może dojść w przebiegu tzw. rzekomego guza mózgu.
Objawami przewlekłego nadciśnienia wewnątrzczaszkowego są:
ból głowy
senność
zaburzenia świadomości
pogorszenie widzenia
nudności i wymioty
zaburzenia równowagi
sztywność karku
tarcza zastoinowa na dnie oka
niedowład nerwu odwodzącego (w 1/4 przypadków obustronny)
Ból głowy
Dominującym objawem zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego jest ból głowy (występuje u 90% chorych), który na początku pojawia się w nocy i nad ranem, z czasem nasila się i występuje niezależnie od pory dnia. Pacjenci charakteryzują go jako rozsadzający i nie do zniesienia. Ból głowy występuje zwykle w okolicy potylicznej i czołowej. Zmiana pozycji ciała, kaszel, kichanie, śmiech mogą nasilać ból (jego przyczyną jest napinanie opony twardej, jak również naczyń i nerwów czaszkowych przez zwiększoną objętość struktur wewnątrzczaszkowych).
Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego spowodowany jest w wielu przypadkach urazem głowy.
Wodogłowie
Wodogłowie charakteryzuje się zwiększeniem objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Najczęściej wodogłowie spowodowane jest nieprawidłowym krążeniem płynu mózgowo-rdzeniowego spowodowanym przez wrodzone wady anatomiczne. Stanowi istotny problem kliniczny w neonatologii i pediatrii, ale może dotyczyć pacjentów w każdym wieku.
Wodogłowie przebiega bezobjawowo do momentu wzrostu ciśnienia śródczaszkowego powyżej wartości 3 cm H2O. Objawy zależą od wieku pacjenta. U noworodków i niemowląt kości czaszki są luźno ze sobą związane i wodogłowie powoduje powiększanie się obwodu głowy (główka dziecka ma kształt gruszki), uwypuklenie i poszerzenie ciemiączek, poszerzenie szwów czaszkowych i opóźnienie rozwoju dziecka. Charakterystyczny jest tzw. objaw zachodzącego słońca, czasem występuje niedomykalność powiek. Starsze dzieci, u których czaszka uformowała się już ostatecznie, skarżą się na nasilające się bóle głowy, później pojawiają się wymioty, zaburzenia przytomności. Są to zawsze objawy oznaczające zagrożenie życia dziecka i wymagają pilnego zgłoszenia się do lekarza
Bradykardia odruchowa
Bradykardia odruchowa – termin oznaczający zwolniony rytm serca (bradykardię) powodowany przez niektóre bodźce. Sygnały przywspółczulne od nerwów błędnych do serca są uważane za powód tej arytmii.
Zaburzenia świadomości, senność
Zaburzenia świadomości, senność, mogą być pierwszym objawem u blisko 40% chorych, zwłaszcza w przypadku glejaków; zaburzenia wyższych czynności psychicznych, towarzyszące najczęściej guzom zlokalizowanym w obrębie płatów czołowych.
Zaburzenia ostrości wzroku
Zaburzenia ostrości wzroku zgłaszane przez chorego mogą mieć charakter niespecyficzny i polegać na wrażeniu „widzenia jak przez mgłę”, wykonane badanie dna oka może wykazać obecność cech tarczy zastoinowej, która jest jednym z najpewniejszych objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego w przebiegu guzów mózgu jest z reguły obustronny i występuje w 90% przypadków.
Uszkodzenie nerwu odwodzącego
Uszkodzenie nerwu odwodzącego jest także objawem typowym, ogniskowym, ale zwykle wynikającym nie z lokalizacji guza na jego przebiegu, ale z ucisku poprzez narastający obrzęk wokół zmiany prowadzący do wklinowań, klinicznie widoczna jest tendencja do zwracania głowy w kierunku niedowładnego mięśnia. W około 20% przypadków objaw ten występuje obustronnie.
Objawy ogniskowe
Objawy ogniskowe związane z lokalizacją guza można podzielić na objawy ubytkowe pod postacią niedowładów i zaburzeń czucia (występują one najczęściej w przebiegu guzów szybko rosnących, np. złośliwych glejaków) oraz objawy podrażnieniowe, przede wszystkim pod postacią ogniskowych napadów padaczkowych.
Inne objawy
- Nieukładowe zawroty głowy
- Poczucie niestabilności
- Zaburzenia równowagi
- Sztywność karku
- Objaw Cushinga, będący wyrazem nasilonego zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, wyrażający się bradykardią i wzrostem ciśnienia tętniczego (stwierdzany jest w zaawansowanej postaci)
Objawy nadciśnienia śródczaszkowego w przebiegu guzów mózgu zwykle rozwijają się stopniowo. Istnieją jednak sytuacje, w których mogą one pojawić się gwałtownie u pacjenta do tej pory bezobjawowego, lub ulec nagłemu nasileniu u osoby z rozpoznanym wcześniej guzem mózgu. Są one najczęściej wynikiem gwałtownego obrzęku w wyniku krwawienia do guza, krwawienia z nowotworu do komór, przestrzeni podpajęczynówkowej lub tkanek otaczających, ostrego wodogłowia.
