Kryteria klasyfikacyjne zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym
Kryteria klasyfikacyjne zaburzeń psychicznych u ludzi w wieku podeszłym nie różnią się od stosowanych u osób młodszych. Odznaczają się one jednak pewną specyfiką. Pitt wymienia następujące grupy zaburzeń:
1. Choroby psychiczne:
Zespoły uwarunkowane organicznie:
- majaczenie (ostry zespół mózgowy)
- otępienie (przewlekły zespół mózgowy)
Zespoły czynnościowe:
- choroby afektywne, zespół depresyjny, zespół maniakalny
- zespoły urojeniowe
- nerwica
2. Zaburzenia osobowości i zachowania.
„Ostry zespół mózgowy" (majaczenie)
W polskiej psychiatrii oznacza psychozy z jakościowymi zaburzeniami świadomości.
W wieku podeszłym równie często zdarzają się więc:
psychozy majaczeniowe (delirium)
zespoły zamroczeniowe lub pomroczne (obnubilatio)
Pogarszaniu się stanu somatycznego chorego mogą też towarzyszyć objawy splątania (amentia), co jest przeważnie sygnałem prognostycznie niepomyślnym.
Psychozy urojeniowe
Psychozy urojeniowe (paranoiczne) i omamowo-urojeniowe (parafreniczne) mogą być przyczyną udręki zarówno dla samego chorego, jak i dla jego najbliższego otoczenia. Chorzy ci:
piszą skargi na sąsiadów,
wnoszą pozwy do sądu,
domagają się interwencji policji i służb społecznych,
barykadują się w mieszkaniu,
nie dopuszczając do siebie lekarza i innych pracowników poradni zdrowia psychicznego.
Odróżnienie objawów chorobowych od rzeczywistych przejawów dyskryminacji starego człowieka jest zadaniem trudnym i niezwykle delikatnym.
Prawo w zaburzeniach psychicznych
Brak rozwiązań prawnych w zakresie leczenia psychicznie chorych w Polsce utrudnia lub wręcz uniemożliwia ingerencję wszelkich służb dopóty, dopóki nie został naruszony porządek publiczny.
Niebezpieczeństwo śmierci głodowej staruszka, który z przyczyn psychotycznych nie przyjmuje pożywienia, wzbudza u prawników wątpliwości, czy istnieją uzasadnione podstawy do przymusowego wtargnięcia do jego mieszkania.
Psychogeriatria
Obraz zaburzeń psychicznych jest przeważnie złożony. Objawy psychotyczne, depresyjne i nerwicowe nakładają się na demencję. Zaburzenia osobowości i zachowania występują prawie u każdego chorego. Na pozór górowanie nastroju euforycznego u tych chorych ułatwia z nimi kontakt i możliwość leczenia. Pacjenci ci potrafią jednak:
- “płatać figle”,
- nie podporządkowywać się zaleceniom lekarskim,
- przejawiać upór i apodyktyczność wobec współpacjentów na sali chorych, co wywołuje nieustanne konflikty i zadrażnienia.
Chorzy dysforyczni (o zmiennych nastrojach)
Chorzy dysforyczni (o zmiennych nastrojach) stwarzają oczywiście więcej kłopotów — są z wszystkiego niezadowoleni:
lekarzy uważają za ignorantów,
pielęgniarki są ich zdaniem gruboskórne i niewrażliwe,
salowe ordynarne,
leki nieskuteczne,
wyżywienie skandaliczne,
oddział hałaśliwy,
łóżko odpowiada przysłowiowemu „madejowemu łożu” itd.
Agresja słowna i fizyczna takich pacjentów może wyprowadzić z równowagi najcierpliwszego medyka.
Oddziały szpitalne
Dobre efekty przynosi koedukacyjny oddział subrejonowy (mały kilkułóżkowy oddział). Obecność kilku staruszków wzbudza u innych pacjentów postawy opiekuńcze, a personel pielęgniarski ma większe możliwości troskliwego zajmowania się poszczególnymi chorymi.
Gromadzenie osób z podobnymi schorzeniami i właściwościami charakterologicznymi nadaje oddziałom szpitalnym piętno monotonii i pesymizmu. Najczęściej z powodu nasilających się zaburzeń osobowości i zachowania rodzina osoby starej zabiega o jej leczenie w szpitalu psychiatrycznym.
Zaburzenia osobowości a środowisko
Zmęczeni sąsiedzi również piszą zbiorowe petycje do poradni zdrowia psychicznego i innych władz o przymusowe leczenie psychiatryczne kłótliwego starca. Działania takie są pozbawione sensu.
Szpitale powinny zajmować się leczeniem, a blokowanie łóżek szpitalnych przypadkami opiekuńczymi jest nieuzasadnione merytorycznie i ekonomicznie. Rodzinom trzeba tłumaczyć, że nie ma lekarstwa na zaburzenia osobowości. Społeczeństwo musi rozumieć, że ludzie starzy, nawet gdyby ich zachowanie było uciążliwe i nieprzyjemne, mają prawo żyć wśród nas. Ich izolacja jest postępowaniem niehumanitarnym, a z punktu widzenia psychoprofllaktycznego — szkodliwym. Pogłębia w starym człowieku poczucie odrzucenia, frustracji, krzywdy i dyskryminacji.
Ochrona zdrowia - postawa
Stymulowanie społecznych postaw tolerancji, wyrozumiałości, życzliwości dla drugiego człowieka, powinno być obowiązkiem każdego lekarza i pracownika ochrony zdrowia.
Leczenie szpitalne
Z pewnością leczenia szpitalnego wymagają chorzy z zespołami zaburzeń świadomości, z objawami psychotycznymi i depresyjnymi. U ludzi w podeszłym wieku można się liczyć zarówno z występowaniem faz depresyjnych na podłożu choroby afektywnej, z depresją somatogenną wywołaną chorobą somatyczną, jak i z pojawieniem się depresji psychogennych (nerwicowych i reaktywnych).
U wszystkich pacjentów depresyjnych ryzyko samobójstwa jest duże. Lista zwiększających je czynników zwiększa się z wiekiem.
Czynniki wyzwalające depresję
ciężkie przeżycie, np. śmierć kogoś bliskiego
zmniejszający się krąg krewnych i znajomych pogłębia poczucie osamotnienia i zmniejsza przywiązanie do życia.
Największym ciosem jest zwykle śmierć współmałżonka. Uraz ten dekompensuje mechanizmy przystosowawcze, co znajduje odbicie zarówno w pogorszeniu się stanu psychicznego, jak i fizycznego.
Leczenie chorego na depresję nie należy do zadań łatwych
Większość leków przeciwdepresyjnych oraz w ogóle leków psychotropowych jest w starszym wieku źle tolerowana. Oprócz środków farmakologicznych, za pomocą których uda się usunąć lub zmniejszyć lęk, poprawić sen, złagodzić przygnębienie, pozostaje zawsze jeszcze ciepłe i życzliwe zainteresowanie problemami pacjenta.
Rola tzw. psychoterapii podtrzymującej
Poprawienie relacji rodzinnych poprzez kontakt z dziećmi i wnukami.
Pomoc choremu w rozwiązaniu trapiących go problemów mieszkaniowych, materialnych czy innych — wywoła z jego strony wdzięczność i wpłynie korzystnie na nastrój.
Psychoterapia powinna trwać do końca życia.
Celem psychoterapii powinno być przywrócenie choremu poczucia godności. Cel ten jest szczególnie adekwatny do sytuacji człowieka starego. O ile u jednego chorego osiągnięciem celu będzie poprawienie jego samopoczucia, o tyle u drugiego powinno być nim uzyskanie wglądu w mechanizmy leżące u podłoża objawów chorobowych.
Objawy neurotyczne u ludzi w podeszłym wieku
Nie należą do rzadkości. Chorzy ci wykazują objawy nerwicowe — histeryczne, depresyjne, lękowe, anankastyczne (natręctwa polegające na zastanawianiu się nad zagadnieniami nonsensowymi) w odpowiedzi na frustrację uczuciową, deprywację elementarnych potrzeb życiowych, konflikty, monotonię życia, nieakceptowanie otoczenia itd.
Zrozumienie przyczyn zachowania się pacjenta psychogeriatrycznego jest początkiem sukcesu psychoterapii. Okazywanie choremu serdeczności i szczerego zainteresowania wcale nie musi wzmacniać jego postawy egocentrycznej, a nawet gdyby tak było, to nie przyniesie to żadnej szkody.
Przyczyny i występowanie depresji wieku podeszłego
Czynniki psychospołeczne
Choroby i uszkodzenia OUN
Choroby nowotworowe
Cukrzyca
Choroby układu krążenia
Kryteria diagnostyczne depresji
Spełnione ogólne kryteria dla epizodu depresyjnego. Obecne przynajmniej 2 z 3 objawów:
1. Nastrój depresyjny występujący w stopniu, który jest zdecydowanie nieprawidłowy dla chorego, obecny przez większość czasu w ciągu dnia i prawie codziennie, nie związany z okolicznościami i trwający co najmniej 2 tygodnie.
2. Utrata zainteresowań lub przyjemności z aktywności, które normalnie dają przyjemność.
3. Obniżona energia lub szybkie męczenie się.
Objawy dodatkowe depresji
1. Utrata pewności siebie lub dobrego samopoczucia.
2. Nadmierne robienie sobie wyrzutów lub nadmierne i niewłaściwe poczucie winy.
3. Nawracające myśli o śmierci czy samobójstwie lub inne zachowania.
4. Skargi albo dowody na obniżoną zdolność do myślenia lub koncentracji.
5. Zmiana aktywności psychoruchowej z agitacją lub zahamowaniem.
6. Zaburzenia snu każdego typu.
7. Zmiana apetytu obniżenie lub zwiększenie ze zmianą wagi.
Przyczyny nierozpoznawania depresji w wieku podeszłym
1. Traktowanie objawów depresji jako fizjologii.
2. Trudności w rozpoznaniu i opisywaniu objawów depresji.
3. Atypowy obraz kliniczny.
4. Utrudnienie rozpoznania przez choroby somatyczne / OUN.
5. Somatyczne wytłumaczenie skarg.
Objawy somatyczne w depresji wieku podeszłego
Astenia
Bóle głowy
Kołatanie serca
Bóle
Zawroty głowy
Ból w nadbrzuszu
Płytkie oddychanie
Ból w konkretnym miejscu
Ból kręgosłupa
Zaburzenia żołądkowo – jelitowe
Astenia - definicja
Niedobór lub brak siły, wigoru, napędu, przejawia się obiektywnym spadkiem poziomu wydolności energetycznej ustroju, wzmożoną męczliwością lub poczuciem osłabienia fizycznego, psychicznego, umysłowego.
Bywa też wynikiem nadmiernej eksploatacji ustroju (praca, sport, pozostawanie w ekstremalnych warunkach czy sytuacjach) oraz towarzyszy poczuciu beznadziejności, w wyniku kryzysu osobistego, rodzinnego czy zawodowego.
Objawy zespołów asteniczno – depresyjnych uważanych za cechy starości
Spowolnienie psychoruchowe
Utrata zainteresowań
Niechęć do kontaktów towarzyskich
Pogorszenie apetytu
Nasilenie zaburzeń snu
Małomówność
Poczucie starości