Jest najczęstszą patologią soczewki ludzkiej, znaną od kilku tysięcy lat.
Biała źrenica (zmętnienie) – objaw zaćmy dojrzałej przypominał Starożytnym spienioną wodę Nilu na przełomach rzeki – stąd dawna nazwa cataracta.
Mętniejąca soczewka powoduje stopniowe obniżenie ostrości wzroku. Pacjenci początkowo zgłaszają rozproszenie światła wokół żarówek, reflektorów, światłowstręt w słoneczne dni, a następnie coraz silniejsze zamazywanie obrazu.
W chwili obecnej ponad pół miliona Polaków żyje z zaćmą kwalifikującą się do zabiegu operacyjnego.
Zapotrzebowanie na skuteczne leczenie zaćmy stale rośnie w związku ze starzeniem się naszego społeczeństwa.
Zaćma jednostronna
Zaćma jednostronna może być niezauważona przez pacjenta przez długi czas, zwłaszcza jeśli nie wykonuje precyzyjnej pracy wzrokowej. U pacjentów z zaćmą jednostronną obserwuje się upośledzenie widzenia obuocznego, co objawia się np. wylewaniem wody przy nalewaniu jej do szklanki, przewracaniem się na schodach czy przy wsiadaniu do tramwaju czy autobusu.
Rodzaje zaćmy
- wrodzona,
- występująca w przebiegu chorób ogólnych,
- występująca w przebiegu chorób miejscowych,
- toksyczna, jatrogenna,
- pourazowa,
- starcza,
- resztkowa.
Zaćma starcza
Zaćma starcza (cataracta senilis) może pojawić się już po 40. roku życia, ale zwykle jej widoczne objawy pojawiają się po 50. roku życia. Nie należy jej mylić ze starczowzrocznością (utrata akomodacji oka w późniejszych latach życia).
Głównymi przyczynami zachorowań na ten rodzaj zaćmy są fizyczne i biochemiczne zaburzenia stanu białek w soczewce, stężenie białek nierozpuszczalnych, uszkodzenia półprzepuszczalności torebki soczewki przez co zmniejszenie efektywności układu autooksydacyjnego soczewki.
W przypadku zachorowań na zaćmę starczą początkowo obserwuje się wzrost ilości wody w soczewce, a następnie zaburzeń metabolizmu białek soczewki i spowolnienia ich syntezy, spadku stężenia potasu, wzrostu stężenia sodu i wapnia.
Ocenia się, że wskutek tych zmian soczewka pacjenta w podeszłym wieku może być nawet trzykrotnie cięższa niż w chwili urodzenia. Istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne. W przypadku dziedzicznej zaćmy wcześniej występują zmiany w przezierności soczewki.
Zaćmę starczą możemy podzielić na kilka rodzajów w zależności od:
miejsca wystąpienia zmętnienia i stopnia zaawansowania zmian,
może przyjąć postać jądrową – gdy zmętnienie dotyczy głównie jądra,
korową – gdy zmętnienia są największe w warstwach korowych,
zmętnienia mogą przyjmować różną postać i występować jednocześnie w różnych miejscach soczewki
Zaćma przechodzi etapy:
zaćmy początkowej,
zaćmy dojrzałej,
zaćmy przejrzałej.
Zaćma początkowa
W stadium zaćmy początkowej przymglenia są niewielkie i w nieznaczny sposób obniżają ostrość wzroku. Może dojść do pęcznienia soczewki.
Zaćma dojrzała
W stadium zaćmy dojrzałej soczewka jest całkowicie zmętniała, a ostrość wzroku bardzo niska (pacjenci zgłaszają silny ból oka oraz głowy, połączony z nudnościami i wymiotami).
Zaćma przejrzała
W stadium zaćmy przejrzałej dochodzi do procesów litycznych wewnątrz torebki soczewki. Jądro opada i pacjenci mogą nawet odczuwać niewielką poprawę widzenia. To stadium grozi rozwojem jaskry wtórnej.
Zaćma dojrzała może rozwinąć się i osiągnąć stadium zaćmy przejrzałej, przyjmując postać zaćmy przejrzałej obkurczonej
W zaćmie przejrzałej obkurczonej soczewka całkowicie zmętniała traci wodę (co jest wynikiem zmian wtórnych w torebce soczewki, która staje się bardziej przepuszczalna dla płynnych mas korowych).
Zmniejszenie objętości soczewki objawia się pomarszczeniem jej torebki, pogłębieniem komory przedniej, drżeniem soczewki, depozytami soli wapniowych i cholesterolu w torebce soczewki (objawy widoczne w lampie szczelinowej). Zwiększa się ryzyko podwichnięcia soczewki.
Druga postać zaćmy przejrzałej - zaćma typu Morgagnina
Powstaje gdy w całkowicie zmętniałej soczewce dochodzi do rozpływu mas korowych (torebka soczewki staje się nieprzepuszczalna dla płynnych mas korowych).
Zmętniałe jądro soczewki pod wpływem ciężkości układa się w dolnej części soczewki.
Głównymi objawami wskazującymi na zachorowanie na zaćmę jest:
- pogorszenie ostrości widzenia w dali i bliży,
- zaćma podtorebkowa tylna powoduje oprócz pogorszenia widzenia, również zjawisko rozszczepienia światła widoczne wokół jego źródeł,
- jednooczne podwójne widzenie, co jest spowodowane różnicami współczynnika załamania światła w poszczególnych warstwach mętniejącej soczewki,
- upośledzenie widzenia barw,
- chory najczęściej opisuje swoje dolegliwości jako widzenie przez mgłę lub w barwnych otoczkach, a w zaawansowanym stadium ma już tylko poczucie światła.