Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny, objawy, leczenie oraz zapobieganie

Na czym polega zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki przynosowe znajdują się wewnątrz kości czaszki. Mają postać jam, które są wypełnione powietrzem.

Człowiek posiada 4 pary zatok:

zatoki szczękowe – znajdujące się tuż za policzkami
zatoki czołowe
zatoki sitowe
zatokę klinową (znajdują się wewnątrz czaszki – za jamą nosową)

Każda zatoka połączona jest z jamą nosową, co umożliwia ewakuację produkowanej przez niej wydzieliny oraz wprowadzenie powietrza z zewnątrz do środka – co zapewnia prawidłową wentylację wnętrza zatok. W stanie fizjologicznym, mechanizm ten zapewnia brak bakterii wewnątrz zatok przynosowych.

W przypadku zapalenia zatok następuje obrzęk błony śluzowej zatok i nosa Przyczynia się to do zablokowanie kompleksu ujściowo-przewodowego (czyli ujścia zatok do jamy nosowej) i braku możliwości ewakuacji wydzieliny z zatok, co doprowadza do jej nadgromadzenia. Infekcja błony śluzowej szybko się rozprzestrzenia, obejmując całość jamy nosowej. Zapalenie błony śluzowej wyściełającej zatoki przynosowe i nos, obejmujące jedną lub kilka zatok.

Okres trwania

Ze względu na czas trwania, zapalenie zatok przynosowych możemy wyróżnić na:

Ostre zapalenie zatok:
- ma gwałtowny początek
- pojawia się incydentalnie, występuje np. raz w roku i trwa krócej niż 12 tygodni (zwykle około 10 dni)
- po prawidłowym leczeniu nie pozostawia żadnych śladów zapalenia błony śluzowej
- nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre zapalenie przechodzi w zapalenie przewlekłe; przyczyną takiej sytuacji są zwykle nieprawidłowości w budowie anatomicznej jam nosa i ujść zatok, które dodatkowo utrudniają ewakuację wydzieliny z zatok
Przewlekłe zapalenie zatok:
- to najcięższa postać choroby, która często ma ścisły związek z nieefektywnym bądź nieprawidłowym leczeniem ostrego (często nawracającego) zapalenia
- trwa dłużej niż 12 tygodni, a objawy utrzymują się stale, zmniejszając jedynie swoje nasilenie
- z tym rodzajem zapalenia słabo radzą sobie leki – często potrzebny jest zabieg udrażniania zatok
- u chorych, którzy cierpią na przewlekłe zapalenie zatok może dojść do nagłego pogorszenia stanu zdrowia, co objawia się podwyższeniem temperatury ciała oraz nasileniem bólu w okolicach zatok/zatoki
- chory musi się poddać leczeniu, ale nawet po nim nie powróci do pełnego zdrowia, a jedynie do stanu wyjściowego

Objawy zapalenia zatok:

Jednym z głównych objawów zapalenia zatok przynosowych (czołowych, szczękowych, sitowych bądź klinowych) jest ból. Objawy zapalenia zatok przynosowych są różne i uzależnione od miejsca, w którym występuje zapalenie

nad oczami i na całej powierzchni czoła – zapalenie zatok czołowych
poniżej oczu i w okolicach kości policzkowych – zapalenie zatok szczękowych
między oczami lub u nasady nosa – zapalenie zatok sitowych
w oczodołach i w tyle głowy – zapalenie zatok klinowych

Kolejne objawy zapalenia zatok to:

zatkany nos powodując trudności w oddychaniu
infekcji może towarzyszyć gorączka
bóle głowy, twarzy u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy
ból lub bolesność uciskowa (tkliwość) twarzy
obecna jest gęsta, żółta lub zielona wydzielina z nosa, która może spływać po tylnej ścianie gardła, powodując chrząkanie i kaszel (nasilający się w nocy)
ból ucha
obrzęk tkanek miękkich, tj. okolic oczu, policzków, nosa i czoła
pogorszenie smaku i węchu
przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, może występować ból zębów i nieświeży zapach z ust
zmęczenie, rozbicie, ogólnie złe samopoczucie
zaburzenia snu
ucisk lub pełność w uchu
nieprzyjemny zapach z ust (tzw. halitosis)

Przyczyny zapalenia zatok:

Przyczyną każdego rodzaju zapalenia zatok, podobnie jak większości infekcji górnych dróg oddechowych, może być:

Zakażenia górnych dróg oddechowych:
- Wirusowe (najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok) – rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy
- Bateryjne – trzy najczęściej spotykane bakterie przy zapaleniu zatok to Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis; dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej
- Grzybicze – może występować u chorych z upośledzoną odpornością (po przeszczepach, z chorobami szpiku kostnego, AIDS) lub z cukrzycą
Alergiczna, tj. katar sienny:
- nierozpoznana czy źle kontrolowana alergia
- najczęstsze alergeny powodujące zapalenie zatok: roztocza kurzu domowego, zarodniki grzybów (pleśń), łupież zwierzęcy, alergeny karaluchów, pyłki traw, zbóż, drzew i chwastów
Przewlekłe drażnienie błony śluzowej przez czynniki fizyczne:
- Palenie tytoniu i bierna ekspozycja na dym tytoniowy
- Wdychanie substancji drażniących (komunalne, komunikacyjne i przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, pestycydy, detergenty, lakiery do włosów itd.
Infekcja zęba pochodzenia korzeniowego oraz stany zapalne dziąseł;
Skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych szczególnie jednostronnych;
Polipy nosa lub guzy;
Przewlekłe choroby dróg oddechowych, w tym astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
Zmiany temperatury powietrza lub ciśnienia atmosferycznego (np. podczas pływania, nurkowania lub latania samolotem);
Nadużywanie środków obkurczających błonę śluzową nosa i zmniejszających wydzieliną z nosa (polekowy nieżyt nosa);
Choroby uwarunkowane genetycznie, które zaburzają czynność rzęsek znajdujących się na powierzchni;
Zaburzenia czynności układu immunologicznego (np. choroby autoimmunologiczne lub niedobory immunologiczne, zakażenie HIV) nabłonka dróg oddechowych, takie jak mukowiscydoza;
Choroba refluksowa przełyku;
Zaburzenia hormonalne (np. podczas ciąży).

Rozpoznanie zapalenia zatok:

Badanie fizykalne – przy pomocy specjalnego wziernika do nosa lekarz ocenia wnętrze jamy nosowej;
Badania laboratoryjne takie jak CRP, morfologia;
Endoskopię nosa w przypadku przewlekłego zapalenia zatok;
Badania obrazowe. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM);
Badanie mikrobiologiczne płynu pobranego z zatoki w przypadku nieskutecznej antybiotykoterapii;
Testy alergiczne.

Leczenie zapalenia zatok

Większość przypadków zapalenia zatok jest spowodowana przez wirus, w którym stosuje się leczenie objawowe:

Zalecane jest stosowanie codzienne kilkukrotnych inhalacje (wystarczy pochylić głowę nad miską z gorąca wodą i wdychać parę wodną)
Spożywanie dużej ilości płynów – w szczególności wody
Okłady z gorącego ręcznika na głowę
Roztwory soli fizjologicznej – w celu nawilżanie błony śluzowej nosa
Płukanie zatok
Roztwory wody morskiej do nosa – stosowane kilka razy dziennie, w celu przepłukania przewodów nosowych;
Glikokortykosteroidy donosowe – w przypadku trwania objawów powyżej pięciu dni;
Leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe – obkurczające śluzówkę zatok i nosa. Należy pamiętać, że kropli obkurczających śluzówkę nie można stosować dłużej niż 5–7 dni, gdyż powoduje to uzależnienie błony śluzowej od ich działania i jej nawracający obrzęk.
Leki przeciwbólowe z grupy NLPZ
W leczeniu zapalenie zatok o etiologii grzybiczej, można stosować leki przeciwgrzybicze, choć jest to istotne wskazanie do leczenia operacyjnego.
W przypadku tła alergicznego zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów donosowych

Antybiotyki

W zależności od pozytywnego wyniku posiewu stosuje się:
- amoksycylinę
- doksycylinę
- trimetopri
- sulfametoksazol
- cefuroksym
- antybiotyki z grupy makrolidów: klarytromycynę, azytromycymę.
Czas stosowania antybiotykoterapii powinien trwać od 10 do 14 dni.

Powikłania zapalenia zatok

zmiany przerostowe w obrębie błony śluzowej i wytworzenia się tzw. torbieli
ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy, mózgu
zaostrzenie astmy oskrzelowej
przewlekłe zapalenie zatok, kiedy zapalenie trwa powyżej 12 tygodni
zapalenie opon mózgow-rdzeniowyh
zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu, zapalenie błony naczyniowej oczu, zaburzenia widzenia, obrzęk zapalny powiek
zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej
zapalenie ucha

Domowe sposoby na zapalenie zatok

Odpoczynek – gdyż sen regeneruje organizm;
Picie dużej ilości wody pomaga rozcieńczyć wydzielinę śluzową i wspomaga uwolnienie zalegającej wydzieliny;
Unikanie napojów z kofeiną i alkoholowych, ponieważ mogą powodować odwodnienie. Picie alkoholu może również nasilić obrzęk błony śluzowej zatok i nosa.(sprzyjające odwodnieniu);
Ciepłe okłady na twarz – zmniejszają ból;
Przepłukiwanie nosa fizjologicznym roztworem soli;
Wilgotne i ciepłe powietrze w postaci inhalacji z pary wodnej
(np. z dodatkiem kropli eukaliptusowych lub miętowych);
Płukanie zatok i przewodów nosowych za pomocą specjalnie zaprojektowanej butelki np. Sinus Rinse, dzięki której dostarcza się roztwór soli pod niskim ciśnieniem. Codzienne płukanie jest bezpieczne i pozwala na zachowanie zdrowego, czystego nosa;
Stosowanie ostrych przypraw.

Zapobieganie zapaleniu zatok

Zapalenie zatok przynosowych może dotknąć osób w każdym wieku w różnych porach roku. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia zapalenia zatok należy:

dbać o higienę osobistą, często myć ręce wodą z mydłem
unikać osób z zakażeniami górnych dróg oddechowych, w szczególności w okresach epidemicznego występowania zakażeń górnych dróg oddechowych (jesień i wiosna)
podczas przeziębienia można przepłukiwać nos fizjologicznym roztworem soli i regularnie wydmuchiwać nos – w ten sposób zapobiega się zaleganiu wydzieliny w jamie nosowej, będącej źródłem wtórnego zakażenia zatok przynosowych
unikać nadmiernej ekspozycji na różnego rodzaju dymy (papierosy) i różnego rodzaju zanieczyszczenia powietrza, a osoby palące powinny starać się za wszelką cenę rzucić palenie
zwalczanie oraz przeciwdziałanie alergii (np. unikanie znanych alergenów, szczególnie wziewnych, walka z kurzem w celu zmniejszenia ekspozycji na roztocza kurzu domowego)
zapewnić odpowiednie nawadnianie organizmu, poprzez wypijanie odpowiednich ilości płynów
zadbać o odpowiedni stopień nawilżenia powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy na co dzień
unikać wdychania substancji drażniących, tj. lakierów do włosów, detergentów itd.

Źródła:

1. Leppert W.: Nudności i wymioty u chorych w medycynie paliatywnej. Medycyna Paliatywna 2011; 3: 113–120.

2. Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.

3. https://pl.freepik.com/premium-zdjecie/ostre-zapalenie-zatok_2248139.htm#page=1&query=zapalenie%20zatok&position=3

Zobacz również:

>>> Angina ropna (paciorkowcowa)
>>> Próba Vasalvy jako metoda wyrównania ciśnienia w uszach oraz leczenia częstoskurczu.
>>> Wirusy zapalenia wątroby (WZW typu A, B, C, D, E, G). Różnicowanie, objawy, rozpoznanie oraz leczenie.
>>> Choroba Leśniowskiego-Crohna: obraz histo-patologiczny, główne objawy oraz leczenie
>>> Postępowanie terapeutyczne w zespole jelita drażliwego (zespole IBS)
>>> Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy: przyczyny, objawy oraz leczenie.
>>> Bezsenność, narkolepsja, zespół niespokojnych nóg i inne zaburzenia snu. Jak je pokonać?

Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny, objawy, leczenie oraz zapobieganie

Na czym polega zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki przynosowe znajdują się wewnątrz kości czaszki. Mają postać jam, które są wypełnione powietrzem.

Człowiek posiada 4 pary zatok:

zatoki szczękowe – znajdujące się tuż za policzkami

zatoki czołowe

zatoki sitowe

zatokę klinową (znajdują się wewnątrz czaszki – za jamą nosową)

Okres trwania

Ze względu na czas trwania, zapalenie zatok przynosowych możemy wyróżnić na:

Ostre zapalenie zatok:

ma gwałtowny początek

pojawia się incydentalnie, występuje np. raz w roku i trwa krócej niż 12 tygodni (zwykle około 10 dni)

po prawidłowym leczeniu nie pozostawia żadnych śladów zapalenia błony śluzowej

nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre zapalenie przechodzi w zapalenie przewlekłe; przyczyną takiej sytuacji są zwykle nieprawidłowości w budowie anatomicznej jam nosa i ujść zatok, które dodatkowo utrudniają ewakuację wydzieliny z zatok

Przewlekłe zapalenie zatok:

to najcięższa postać choroby, która często ma ścisły związek z nieefektywnym bądź nieprawidłowym leczeniem ostrego (często nawracającego) zapalenia

trwa dłużej niż 12 tygodni, a objawy utrzymują się stale, zmniejszając jedynie swoje nasilenie

z tym rodzajem zapalenia słabo radzą sobie leki – często potrzebny jest zabieg udrażniania zatok

u chorych, którzy cierpią na przewlekłe zapalenie zatok może dojść do nagłego pogorszenia stanu zdrowia, co objawia się podwyższeniem temperatury ciała oraz nasileniem bólu w okolicach zatok/zatoki

chory musi się poddać leczeniu, ale nawet po nim nie powróci do pełnego zdrowia, a jedynie do stanu wyjściowego

Objawy zapalenia zatok:

Jednym z głównych objawów zapalenia zatok przynosowych (czołowych, szczękowych, sitowych bądź klinowych) jest ból. Objawy zapalenia zatok przynosowych są różne i uzależnione od miejsca, w którym występuje zapalenie

nad oczami i na całej powierzchni czoła – zapalenie zatok czołowych

poniżej oczu i w okolicach kości policzkowych – zapalenie zatok szczękowych

między oczami lub u nasady nosa – zapalenie zatok sitowych

w oczodołach i w tyle głowy – zapalenie zatok klinowych

Kolejne objawy zapalenia zatok to:

zatkany nos powodując trudności w oddychaniu

infekcji może towarzyszyć gorączka

bóle głowy, twarzy u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy

ból lub bolesność uciskowa (tkliwość) twarzy

obecna jest gęsta, żółta lub zielona wydzielina z nosa, która może spływać po tylnej ścianie gardła, powodując chrząkanie i kaszel (nasilający się w nocy)

ból ucha

obrzęk tkanek miękkich, tj. okolic oczu, policzków, nosa i czoła

pogorszenie smaku i węchu

przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, może występować ból zębów i nieświeży zapach z ust

zmęczenie, rozbicie, ogólnie złe samopoczucie

zaburzenia snu

ucisk lub pełność w uchu

nieprzyjemny zapach z ust (tzw. halitosis)

Przyczyny zapalenia zatok:

Przyczyną każdego rodzaju zapalenia zatok, podobnie jak większości infekcji górnych dróg oddechowych, może być:

Zakażenia górnych dróg oddechowych:

Wirusowe (najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok) – rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy

Bateryjne – trzy najczęściej spotykane bakterie przy zapaleniu zatok to Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis; dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej

Grzybicze – może występować u chorych z upośledzoną odpornością (po przeszczepach, z chorobami szpiku kostnego, AIDS) lub z cukrzycą

Alergiczna, tj. katar sienny:

nierozpoznana czy źle kontrolowana alergia

najczęstsze alergeny powodujące zapalenie zatok: roztocza kurzu domowego, zarodniki grzybów (pleśń), łupież zwierzęcy, alergeny karaluchów, pyłki traw, zbóż, drzew i chwastów

Przewlekłe drażnienie błony śluzowej przez czynniki fizyczne:

Palenie tytoniu i bierna ekspozycja na dym tytoniowy

Wdychanie substancji drażniących (komunalne, komunikacyjne i przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, pestycydy, detergenty, lakiery do włosów itd.

Infekcja zęba pochodzenia korzeniowego oraz stany zapalne dziąseł;

Skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych szczególnie jednostronnych;

Polipy nosa lub guzy;

Przewlekłe choroby dróg oddechowych, w tym astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);

Zmiany temperatury powietrza lub ciśnienia atmosferycznego (np. podczas pływania, nurkowania lub latania samolotem);

Nadużywanie środków obkurczających błonę śluzową nosa i zmniejszających wydzieliną z nosa (polekowy nieżyt nosa);

Choroby uwarunkowane genetycznie, które zaburzają czynność rzęsek znajdujących się na powierzchni;

Zaburzenia czynności układu immunologicznego (np. choroby autoimmunologiczne lub niedobory immunologiczne, zakażenie HIV) nabłonka dróg oddechowych, takie jak mukowiscydoza;

Choroba refluksowa przełyku;

Zaburzenia hormonalne (np. podczas ciąży).

Rozpoznanie zapalenia zatok:

Badanie fizykalne – przy pomocy specjalnego wziernika do nosa lekarz ocenia wnętrze jamy nosowej;

Badania laboratoryjne takie jak CRP, morfologia;

Endoskopię nosa w przypadku przewlekłego zapalenia zatok;

Badania obrazowe. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM);

Badanie mikrobiologiczne płynu pobranego z zatoki w przypadku nieskutecznej antybiotykoterapii;

Testy alergiczne.

Leczenie zapalenia zatok

Większość przypadków zapalenia zatok jest spowodowana przez wirus, w którym stosuje się leczenie objawowe:

Zalecane jest stosowanie codzienne kilkukrotnych inhalacje (wystarczy pochylić głowę nad miską z gorąca wodą i wdychać parę wodną)

Spożywanie dużej ilości płynów – w szczególności wody

Okłady z gorącego ręcznika na głowę

Roztwory soli fizjologicznej – w celu nawilżanie błony śluzowej nosa

Płukanie zatok

Roztwory wody morskiej do nosa – stosowane kilka razy dziennie, w celu przepłukania przewodów nosowych;

Glikokortykosteroidy donosowe – w przypadku trwania objawów powyżej pięciu dni;

Leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe – obkurczające śluzówkę zatok i nosa. Należy pamiętać, że kropli obkurczających śluzówkę nie można stosować dłużej niż 5–7 dni, gdyż powoduje to uzależnienie błony śluzowej od ich działania i jej nawracający obrzęk.