Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny, objawy, leczenie oraz zapobieganie

Ostre zapalenie zatok

Na czym polega zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki przynosowe znajdują się wewnątrz kości czaszki. Mają postać jam, które są wypełnione powietrzem.
 
Człowiek posiada 4 pary zatok:
  • zatoki szczękowe – znajdujące się tuż za policzkami
  • zatoki czołowe
  • zatoki sitowe
  • zatokę klinową (znajdują się wewnątrz czaszki – za jamą nosową)
 
Każda zatoka połączona jest z jamą nosową, co umożliwia ewakuację produkowanej przez niej wydzieliny oraz wprowadzenie powietrza z zewnątrz do środka  – co zapewnia prawidłową wentylację wnętrza zatok. W stanie fizjologicznym, mechanizm ten zapewnia brak bakterii wewnątrz zatok przynosowych.
 
W przypadku zapalenia zatok następuje obrzęk błony śluzowej zatok i nosa Przyczynia się to do  zablokowanie kompleksu ujściowo-przewodowego (czyli ujścia zatok do jamy nosowej) i braku możliwości ewakuacji wydzieliny z zatok, co doprowadza do jej nadgromadzenia. Infekcja błony śluzowej szybko się rozprzestrzenia, obejmując całość jamy nosowej. Zapalenie błony śluzowej wyściełającej zatoki przynosowe i nos, obejmujące jedną lub kilka zatok.
 

Okres trwania

Ze względu na czas trwania, zapalenie zatok przynosowych możemy wyróżnić na:
  • Ostre zapalenie zatok:
    • ma gwałtowny początek
    • pojawia się incydentalnie, występuje np. raz w roku i trwa krócej niż 12 tygodni (zwykle około 10 dni)
    • po prawidłowym leczeniu nie pozostawia żadnych śladów zapalenia błony śluzowej
    • nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre zapalenie przechodzi w zapalenie przewlekłe; przyczyną takiej sytuacji są zwykle nieprawidłowości w budowie anatomicznej jam nosa i ujść zatok, które dodatkowo utrudniają ewakuację wydzieliny z zatok
  • Przewlekłe zapalenie zatok:
    • to najcięższa postać choroby, która często ma ścisły związek z nieefektywnym bądź nieprawidłowym leczeniem ostrego (często nawracającego) zapalenia
    • trwa dłużej niż 12 tygodni, a objawy utrzymują się stale, zmniejszając jedynie swoje nasilenie
    • z tym rodzajem zapalenia słabo radzą sobie leki – często potrzebny jest zabieg udrażniania zatok
    • u chorych, którzy cierpią na przewlekłe zapalenie zatok może dojść do nagłego pogorszenia stanu zdrowia, co objawia się podwyższeniem temperatury ciała oraz nasileniem bólu w okolicach zatok/zatoki
    • chory musi się poddać leczeniu, ale nawet po nim nie powróci do pełnego zdrowia, a jedynie do stanu wyjściowego

Objawy zapalenia zatok:

Jednym z głównych objawów zapalenia zatok przynosowych (czołowych, szczękowych, sitowych bądź klinowych) jest ból. Objawy zapalenia zatok przynosowych są różne i uzależnione od miejsca, w którym występuje zapalenie
  • nad oczami i na całej powierzchni czoła – zapalenie zatok czołowych
  • poniżej oczu i w okolicach kości policzkowych – zapalenie zatok szczękowych
  • między oczami lub u nasady nosa – zapalenie zatok sitowych
  • w oczodołach i w tyle głowy – zapalenie zatok klinowych
 
Kolejne objawy zapalenia zatok to:
  • zatkany nos powodując trudności w oddychaniu
  • infekcji może towarzyszyć gorączka
  • bóle głowy, twarzy u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy
  • ból lub bolesność uciskowa (tkliwość) twarzy
  • obecna jest gęsta, żółta lub zielona wydzielina z nosa, która może spływać po tylnej ścianie gardła, powodując chrząkanie i kaszel (nasilający się w nocy)
  • ból ucha
  • obrzęk tkanek miękkich, tj. okolic oczu, policzków, nosa i czoła
  • pogorszenie smaku i węchu
  • przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, może występować ból zębów i nieświeży zapach z ust
  • zmęczenie, rozbicie, ogólnie złe samopoczucie
  • zaburzenia snu
  • ucisk lub pełność w uchu
  • nieprzyjemny zapach z ust (tzw. halitosis)

Przyczyny zapalenia zatok:

Przyczyną każdego rodzaju zapalenia zatok, podobnie jak większości infekcji górnych dróg oddechowych, może być:
  • Zakażenia górnych dróg oddechowych:
    • Wirusowe (najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok) – rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy
    • Bateryjne – trzy najczęściej spotykane bakterie przy zapaleniu zatok to Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzaeMoraxella catarrhalis; dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej
    • Grzybicze – może występować u chorych z upośledzoną odpornością (po przeszczepach, z chorobami szpiku kostnego, AIDS) lub z cukrzycą
  • Alergiczna, tj. katar sienny:
    • nierozpoznana czy źle kontrolowana alergia
    • najczęstsze alergeny powodujące zapalenie zatok: roztocza kurzu domowego, zarodniki grzybów (pleśń), łupież zwierzęcy, alergeny karaluchów, pyłki traw, zbóż, drzew i chwastów
  • Przewlekłe drażnienie błony śluzowej przez czynniki fizyczne:
    • Palenie tytoniu i bierna ekspozycja na dym tytoniowy
    • Wdychanie substancji drażniących (komunalne, komunikacyjne i przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, pestycydy, detergenty, lakiery do włosów itd.
  • Infekcja zęba pochodzenia korzeniowego oraz stany zapalne dziąseł;
  • Skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych szczególnie jednostronnych;
  • Polipy nosa lub guzy;
  • Przewlekłe choroby dróg oddechowych, w tym astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
  • Zmiany temperatury powietrza lub ciśnienia atmosferycznego (np. podczas pływania, nurkowania lub latania samolotem);
  • Nadużywanie środków obkurczających błonę śluzową nosa i zmniejszających wydzieliną z nosa (polekowy nieżyt nosa);
  • Choroby uwarunkowane genetycznie, które zaburzają czynność rzęsek znajdujących się na powierzchni;
  • Zaburzenia czynności układu immunologicznego (np. choroby autoimmunologiczne lub niedobory  immunologiczne, zakażenie HIV) nabłonka dróg oddechowych, takie jak mukowiscydoza;
  • Choroba refluksowa przełyku;
  • Zaburzenia hormonalne (np. podczas ciąży).

Rozpoznanie zapalenia zatok:

  • Badanie fizykalne – przy pomocy specjalnego wziernika do nosa lekarz ocenia wnętrze jamy nosowej;
  • Badania laboratoryjne takie jak CRP, morfologia;
  • Endoskopię nosa w przypadku przewlekłego zapalenia zatok;
  • Badania obrazowe. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM);
  • Badanie mikrobiologiczne płynu pobranego z zatoki w przypadku nieskutecznej antybiotykoterapii;
  • Testy alergiczne.

Leczenie zapalenia zatok

Większość przypadków zapalenia zatok jest spowodowana przez wirus, w którym stosuje się leczenie objawowe:
  • Zalecane jest stosowanie codzienne kilkukrotnych inhalacje (wystarczy pochylić głowę nad miską z gorąca wodą i wdychać parę wodną)
  • Spożywanie dużej ilości płynów – w szczególności wody
  • Okłady z gorącego ręcznika na głowę
  • Roztwory soli fizjologicznej – w celu nawilżanie błony śluzowej nosa
  • Płukanie zatok
  • Roztwory wody morskiej do nosa – stosowane kilka razy dziennie, w celu przepłukania przewodów nosowych;
  • Glikokortykosteroidy donosowe – w przypadku trwania objawów powyżej pięciu dni;
  • Leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe – obkurczające śluzówkę zatok i nosa. Należy pamiętać, że kropli obkurczających śluzówkę nie można stosować dłużej niż 5–7 dni, gdyż powoduje to uzależnienie błony śluzowej od ich działania i jej nawracający obrzęk. 
  • Leki przeciwbólowe z grupy NLPZ
  • W leczeniu zapalenie zatok o etiologii grzybiczej, można stosować leki przeciwgrzybicze, choć jest to istotne wskazanie do leczenia operacyjnego.
  • W przypadku tła alergicznego zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów donosowych
 
Antybiotyki
  • W zależności od pozytywnego wyniku posiewu stosuje się:
    • amoksycylinę
    • doksycylinę
    • trimetopri
    • sulfametoksazol
    • cefuroksym
    • antybiotyki z grupy makrolidów: klarytromycynę, azytromycymę.
  • Czas stosowania antybiotykoterapii powinien trwać od 10 do 14 dni.

Powikłania zapalenia zatok

  • zmiany przerostowe w obrębie błony śluzowej i wytworzenia się tzw. torbieli
  • ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy, mózgu
  • zaostrzenie astmy oskrzelowej
  • przewlekłe zapalenie zatok, kiedy zapalenie trwa powyżej 12 tygodni
  • zapalenie opon mózgow-rdzeniowyh
  • zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu, zapalenie błony naczyniowej oczu, zaburzenia widzenia, obrzęk zapalny powiek
  • zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej
  • zapalenie ucha

Domowe sposoby na zapalenie zatok

  • Odpoczynek – gdyż sen regeneruje organizm;
  • Picie dużej ilości wody pomaga rozcieńczyć wydzielinę śluzową i wspomaga uwolnienie zalegającej wydzieliny;
  • Unikanie napojów z kofeiną i alkoholowych, ponieważ mogą powodować odwodnienie. Picie alkoholu może również nasilić obrzęk błony śluzowej zatok i nosa.(sprzyjające odwodnieniu);
  • Ciepłe okłady na twarz – zmniejszają ból;
  • Przepłukiwanie nosa fizjologicznym roztworem soli;
  • Wilgotne i ciepłe powietrze w postaci inhalacji z pary wodnej
    (np. z dodatkiem kropli eukaliptusowych lub miętowych);
  • Płukanie zatok i przewodów nosowych za pomocą specjalnie zaprojektowanej butelki np. Sinus Rinse, dzięki której dostarcza się roztwór soli pod niskim ciśnieniem. Codzienne płukanie jest bezpieczne i pozwala na zachowanie zdrowego, czystego nosa;
  • Stosowanie ostrych przypraw.

Zapobieganie zapaleniu zatok

Zapalenie zatok przynosowych może dotknąć osób w każdym wieku w różnych porach roku. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia zapalenia zatok należy:
  • dbać o higienę osobistą, często myć ręce wodą z mydłem
  • unikać osób z zakażeniami górnych dróg oddechowych, w szczególności w okresach epidemicznego występowania zakażeń górnych dróg oddechowych (jesień i wiosna)
  • podczas przeziębienia można przepłukiwać nos fizjologicznym roztworem soli i regularnie wydmuchiwać nos – w ten sposób zapobiega się zaleganiu wydzieliny w jamie nosowej, będącej źródłem wtórnego zakażenia zatok przynosowych
  • unikać nadmiernej ekspozycji na różnego rodzaju dymy (papierosy) i różnego rodzaju zanieczyszczenia powietrza, a osoby palące  powinny starać się za wszelką cenę rzucić palenie
  • zwalczanie oraz przeciwdziałanie alergii (np. unikanie znanych alergenów, szczególnie wziewnych, walka z kurzem w celu zmniejszenia ekspozycji na roztocza kurzu domowego)
  • zapewnić odpowiednie nawadnianie organizmu, poprzez wypijanie odpowiednich ilości płynów
  • zadbać o odpowiedni stopień nawilżenia powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy na co dzień
  • unikać wdychania substancji drażniących, tj. lakierów do włosów, detergentów itd.
Źródła:
1.  Leppert W.: Nudności i wymioty u chorych w medycynie paliatywnej. Medycyna Paliatywna 2011; 3: 113–120.
2.  Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
3.  https://pl.freepik.com/premium-zdjecie/ostre-zapalenie-zatok_2248139.htm#page=1&query=zapalenie%20zatok&position=3

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.